مذاکرات مجلس شورای ملی ۱۴ خرداد ۱۳۴۹ نشست ۱۹۴
| مجلس شورای ملی مجموعه قوانین دوره قانونگذاری بیست و دوم | تصمیم‌های مجلس | قوانین انقلاب شاه و مردم |
مذاکرات مجلس شورای ملی
صورت مشروح مذاکرات مجلس روز پنجشنبه ۱۴ خرداد ۱۳۴۹ نشست ۱۹۴
صورت مشروح مذاکرات مجلس شورای ملی، دوره۲۲
جلسه: ۱۹۴
فهرست مطالب:
۱- قرائت اسامی غائبین جلسه قبل
۲- تصویب صورت‌جلسه
۳- بیانات آقای رئیس دایر به ابزار تأسف از فوت آیت‌الله‌العظمی آقای حاج سیدمحسن طباطبایی حکیم و اعلام یک دقیقه سکوت
۴- بیانات قبل از دستور- آقایان: دکتر کفایی- مهندس صایبی- امام مردوخ- فخر طباطبایی- حقشناس- دکتر شفیع امین- قاضی‌زاده- دکتر عاملی تهرانی- امامی رضوی
۵- تعیین موقع جلسه آینده- ختم جلسه
صورت مشروح مذاکرات مجلس روز پنجشنبه (۱۴) خرداد ماه ۱۳۴۹
| مجلس ساعت نه و پنج دقیقه صبح به ریاست آقای عبدالله ریاضی تشکیل گردید. |
- قرائت اسامی غائبین جلسه قبل
۱- قرائت اسامی غائبین جلسه قبل
رئیس- صورت غائبین جلسه قبل قرائت می‌شود.
غائبین با اجازه
- آقایان صدقیانی زاده- زرگرزاده- دکتر مدنی- مرتضوی- مهندس بریمانی- دکتر حکیم شوشتری- دکتر زعفرانلو- شاهنده- فروتن- دکتر صالحی- دکتر صدر- دکتر اعتمادی- بوشهری- مهندس ناصر بهبودی- پرویزی- دکتر حکمت- دکتر دادفر- دکتر شریعت- شیخ بهائی- دکتر ضیائی- دکتر فریور- مهندس کیاکجوری- مافی- مروتی- دکتر ملکی- ملک افضلی- مهندس یارمحمدی- دکتر یزدان پناه- بانو زاهدی.
غائبین مریض
- آقایان دکتر عدل- مهندس معتمدی- پاینده- بانو دولتشاهی- مهرزاد.
- تصویب صورت جلسه
۲- تصویب صورت جلسه
رئیس- راجع به صورت جلسه دفعه گذشته نظری نیست؟ (اظهاری نشد) صورت جلسه تصویب می‌شود.
- بیانات آقای رئیس دائر به ابزار تأسف از فوت آیت الله العظمی آقای حاج سید محسن طباطبائی حکیم و اعلام یک دقیقه سکوت
۳- بیانات آقای رئیس دائر به ابزار تأسف از فوت آیت الله العظمی آقای حاج سید محسن طباطبائی حکیم و اعلام یک دقیقه سکوت
رئیس- چنانکه همکاران محترم استحضار حاصل فرموده‌اند حضرت آیت‌الله العظمی آقای حاج سید محسن طباطبائی حکیم مرجع تقلید شیعیان جهان ساعت بیست و دو و پانزده دقیقه روز دوشنبه ۱۱ خرداد ماه جاری به رحمت ایزدی پیوستند و با پخش خبر رحلت معظم‌له جامعه اسلام غرق در ماتم و اندوه و تأثر و تأسف گردید (صحیح است).
یقین دارم از این ضایعه عظیم بیش از همه شخص شخیص شاهنشاه متأثر و متألم گردیدند (صحیح است) و به فرمان شاهنشاه دربار شاهنشاهی اعلام عزاداری نمود و بلافاصله مغازه‌ها و مؤسسات ملی در سراسر کشور تعطیل گردید و مردم در مساجد و تکایا گرد آمده و به عزاداری مشغول شدند. (صحیح است).
حضرت آیت‌الله‌العظمی آقای حاج سید محسن طباطبائی حکیم که اینک جامعه اسلام و مخصوصاً ملت ایران در ماتم رحلت ایشان اندوهگین و سوگوارند مظهر کامل اخلاق و فضیلت و نمونه تام و تمام انسان واقعی به شمار می‌رفتند و در تمام طول حیات خود در راه تقوی و تحکیم مبانی اصول اسلامی کوشیدند (صحیح است).
من از طرف خود و کلیه نمایندگان مجلس شورای ملی و ملت ایران این ضایعه بزرگ اسلامی را به کلیه مسلمانان جهان تسلیت عرض می‌کنم و به احترام روح آن پیشوای فقید عالم اسلام یک دقیقه سکوت در حال قیام اعلام می‌نمایم.
(در این موقع عموم حضار به احترام به پا خواسته و یک دقیقه سکوت اجرا گردید)
- بیانات قبل از دستور آقایان: دکتر کفائی- مهندس صائبی- امام مردوخ- حق شناس- دکتر شفیع امین- قاضی زاده- دکتر عاملی تهرانی- امامی رضوی
۴- بیانات قبل از دستور آقایان: دکتر کفائی- مهندس صائبی- امام مردوخ- حق شناس- دکتر شفیع امین- قاضی زاده- دکتر عاملی تهرانی- امامی رضوی
رئیس- نطق‌های قبل از دستور را شروع می‌کنیم آقای دکتر کفائی بفرمائید.
دکتر کفائی- با کسب اجازه از مقام معظم ریاست همکاران ارجمند، در گذشت خلد آشیان، رضوان جایگاه حضرت آیت‌الله‌العظمی آقای سیدمحسن حکیم رهبر روحانی شیعیان جهان مصیبت بزرگی بود که در این هفته برای جامعه تشیع با تمام سنگینی و تلخی رو نمود و بخصوص ملت مسلمان و شیعه ایران را عزادار کرد (صحیح است). مرحوم آیت‌الله حکیم شخصیتی ناشناخته نبودند تا امروز من درصدد معرفی مجدد ایشان بر آمده و احیاناً درباره مراتب فضل و دانش و تقوی و عظمت مقام معظم له سخنی بگویم، زیرا ایشان اگر کما هو حقه شناخته شده نمی‌بودند حائز این چنین مرتبه و مقامی نزد میلیونها مردم مسلمان جهان نمی‌شدند. اتفاقاً در مورد این مراجع تقلید معظم، درست مثال مشهور آفتاب آمد دلیل آفتاب مصداق دارد. زیرا شخصیت مذهبی هنگامی این چنین در قلب و روح مردم مؤمن جایگزین می‌شود که واجد تمام خصوصیات تسخیر قلوب باشد، (صحیح است) این حقیقت اصولا در تمام مذاهب و ادیان آسمانی وجود دارد، خصوصاً در دین مقدس اسلام و مذهب حقه تشیع به درخشان‌ترین وجهی همواره این معیار و میزان مقدس وجود داشته و خواهد داشت. صرفنظر از مقام علمی و فضایل اخلاقی و آزمایش‌های آموزنده‌ای که یک پیشوای بزرگ جهان تشیع معمولاً حائز آن می‌باشد، بر اثر داشتن خصائل و مناقبی که به علت ریاضت و تزکیه نفس و خدمتگزاری مداوم و بی‌ریا به خلق خدا، فقط با توجهات باری تعالی در روح آنان پیدا می‌شود واجد آن شرط مهمی می‌شوند که طبعاً یک مرجع باید باشد این مردان خدا دارای قسمتی از خصوصیات روحانی و معنوی می‌باشند که همواره ائمه اطهار و پیشوایان بزرگوار تشیع چنان خصوصیات روحانی و باطنی را می‌ستودند و برای برقراری رابطه بین خدا و بندگانش آن را ضروری می‌دانستند. توجه باطنی و قلبی شیعیان جهان و شخصیت والای حضرت آیت‌الله حکیم بحق مظهری از حقانیت ایشان در تصدی و کفالت امور مسلمین و شیعیان جهان بود (صحیح است).
اکنون که در این دو سه روز این همه تجلیل بعمل آمده و واقعاً شیعیان جهان بخصوص ایرانیان پاک نهاد اینقدر غرق در عزاداری توأم با احترام و خلوص نیت شده‌اند بهترین نشانه آن است که مردم ما چقدر نسبت به مبانی دینی و مذهبی خود پای بند بوده و مردان حق و خدمتگزاران راستین را مورد تقدیس و احترام قرار می‌دهند (صحیح است). حضرت آیت‌اله حکیم که از مبارزان واقعی در جهت تأمین استقلال روحی و مادی مردم عراق بودند حق بزرگی به گردن ملت برادر ما عراق دارند و همانگونه که در بدست آوردن استقلال کشور عراق به صورت یک مجاهد واقعی و توانا کوشیده بودند بهنگام انحرافاتی هم که در دستگاه حکومتی آن کشور پدید می‌آمد عدم رضایت باطنی خود را اظهار می‌کردند (صحیح است)- و از حق مردم و انسانیت در مقابل افرادی که حکومت را عصب می‌کردند دفاع می‌نمودند (صحیح است) هرچند که مسئولان حکومت عراق در بجا آوردن حق مقام والای ایشان و استفاده از وجود مبارکشان تعلل و بی استعدادی نشان دادند مردم مؤمن عراق قدر و منزلت معظم‌له را بخوبی می‌دانستند (صحیح است) و به ایشان دلبستگی داشتند و ما از این رهگذر به برادران عراقی خود که متأسفانه فعلا در شرایط نامساعد سیاسی به سر می‌برند تسلیت می‌گوئیم، هم اکنون قاطبه مردم وطن ما همراه تمام شیعیان جهان در کنار جامعه روحانیت در رحلت حضرت آیت‌الله حکیم عزادارند. جای امتنان و قدردانی است که دستگاههای انتشاراتی کشور اعم از رادیو و تلویزیون و مطبوعات خدمتگزار کشور منعکس کننده واقعی و صمیمی احساساتی هستند که ملت ایران و در رأس آن شخص شاهنشاه مفخم نسبت به معتقدات مذهبی و مقدسات و معنویات دارند واقعاً جای سپاسگزاری است که می‌بینیم شخص شاهنشاه اسلام پناه به محض استماع خبر در گذشت رهبر شیعیان جهان شدیداً متأثر شده و تمام احترامات و تجلیلی را که امکان دارد از مقام شامخ سلطنت نسبت به یک مقام بزرگ روحانی مبذول گردد، مبذول فرمودند (صحیح است) دربار شاهنشاهی خود را عزادار اعلام نمود پرچمها نیمه افراشته شدند یک روز تعطیل عمومی در سرتاسر کشور به امر مبارک همایونی اعلام گردید و ملت عزادار ایران و تمام شیعیان جهان مورد تفقد ذات شاهانه قرار گرفته مراتب تسلیت و دلجوئی از جانب مقام اعلای سلطنت به همه ابلاغ گردید. شاید بی‌موقع نباشد که در چنین شرایطی خصوصاً یادآور این حقیقت شویم که ایده‌ئولوژی و افکار مترقی و ابدی اسلامی و روش‌های انسانی تشیع آن چنان در قلوب ما ایرانیان و حتی در قلوب تمام مردم این منطقه ریشه دارد که تصور رسوخ و نفوذ هرگونه بدآموزیهای مادی‌گری و خدانشناسی در لباس به اصطلاح متجدد اقتصادی و اجتماعی عرضه شود خیالی باطل خواهد بود (صحیح است) به هرحال باید صریحاً گفت که مایه کمال تأسف خواهد بود، اگر در بعضی از سرزمینهای اسلامی به این حقیقت بزرگ و آفتاب درخشان فرهنگ و تمدن اسلامی بی‌اعتنائی شده و آن را نادیده بگیرند، هم چنانکه مایه کمال امیدواری و مباهات است که در وطن ما این سرمایه بزرگ رستگاری تحت حمایت و رهبری صمیمانه و مؤثر رهبر بزرگ ایران شاهنشاه مفخم برای ملت ما محفوظ مانده و حتی موجب بوجود آمدن حلقه اتحاد ائتلاف ملت‌های برادر اسلامی شده است (صحیح است) سعی و کوششی که رهبر بزرگ ما برای تقویت همبستگی و اتحاد بین کشورهای اسلامی و ایجاد همکاری بین برادران مسلمان به عمل می‌آورند در واقع روح واقعی همان راهی است که شارع مقدس اسلام و پیغمبر راستین می‌خواسته و این مفهوم تحت عنوان انماالمؤمنون اخوه و سایر شعارهای وحدت و یگانگی اسلامی بیان شده است.
اکنون در این مکان مقدس مراتب تسلیت خود و همکاران پارلمانی را به عموم شیعیان جهان و عالم روحانیت در این مصیبت بزرگ تقدیم می‌دارم (احسنت) و همچنین لازم می‌دانم مراتب سپاسگزاری جامعه روحانیت و تمام شیعیان جهان و خصوصاً هموطنان عزیز را به پیشگاه شاهنشاه اسلام پناه تقدیم داشته و از این تجلیلی که شخصاً از طرف شاهنشاه در مورد حضرت آیت‌الله حکیم معمول گردید چه در زمان حیات و دوران بیماری و چه بعد از درگذشت آن حضرت مبذول فرمودند تشکر می‌کنم. خداوند به بازماندگان حضرت آیت‌الله حکیم صبر جمیل عنایت فرماید و عموم مسلمین را در کنف حمایت خود محفوظ و مصون بگرداند (احسنت- احسنت).
رئیس- آقای مهندس صائبی بفرمائید.
مهندس صائبی- با اجازه مقام معظم ریاست و نمایندگان محترم.
بطوریکه استحضار دارید خبر تأثر آور در گذشت عالم جلیل القدر و پیشوای مذهبی و مرجع تقلید شیعیان جهان حضرت آیت‌الله العظمی آقای سید محسن طباطبائی حکیم در ساعت ده و پانزده دقیقه بعد از ظهر روز دوشنبه یازدهم خرداد ماه در بغداد عالم اسلام را در تألمی عظیم فرو برد و موجی از اندوه و تأثر در سراسر عالم اسلام و جهان تشیع بوجود آورد (صحیح است).
خبر این ضایعة بزرگ و اسفناک اسلامی که به استحضار شاهنشاه آریامهر رسید ذات ملوکانه را بشدت متألم و متأثر ساخت (صحیح است) و بفرمان همایونی دربار شاهنشاهی اعلام سوگواری نمود و دولت تعطیل عمومی اعلام کرد و پرچمهای سلطنتی و شاهنشاهی ایران نیمه افراشته شد. دیروز در تمام مساجد و تکایای کشور مراسم سوگواری برقرار بود و رادیو به پخش برنامه‌های مذهبی و قرائت قرآن مجید پرداخت این ضایعه بزرگ و واقعة تأسف‌انگیز در بین کلیه طبقات مردم کشور تأثری عمیق ایجاد نموده است و حتی اقلیت‌های مذهبی ایران هم که همیشه در غم و شادی با سایر هموطنان خود شریک هستند در این سوگواری با برادران مسلمان خود شرکت دارند (صحیح است).
از طرف دربار شاهنشاهی و دولت و کلیه طبقات مختلف مردم کشور مجالس ترحیم و سوگواری منعقد شده است. من از طرف خود و کلیه نمایندگان محترم مجلس شورای ملی این ضایعه اسفناک درگذشت پیشوای متقی و عالم جهان تشیع را به پیشگاه شهریار مسلمان دادگستر رهبر محبوب ملت ایران شاهنشاه آریامهر و خاندان محترم فقید سعید و عموم هموطنان عزیز و برادران مسلمان جهان از صمیم قلب تسلیت عرض نموده و شادی روح پر فتوح عالم روحانی و دانشمند و مرجع تقلید جهان تشیع را از درگاه قادر متعال مسئلت دارم (صحیح است).
با کمال تأسف دانشمندی یگانه و پیشوای مذهبی مقدس و متقی در جوار رحمت حق جای گرفت. سالها باید تا این چنین دانشمندی در دامن دهر تربیت شده و به جهان اسلام خدمتگزاری نماید (صحیح است).
مرحوم آیت‌الله‌العظمی حکیم که از خاندان علم و معرفت و نسب ایشان با ۳۰ واسطه به مولای متقیان حضرت علی علیه‌السلام می‌رسد در سال ۱۳۰۶ قمری هجری در نجف اشرف چشم به دنیا گشودند. روحانی عالیقدری که در اثر اجرای تعالیم عالیه اسلامی و کسب علم و دانش از دین‌دارترین و خوش خلق‌ترین و متقی‌ترین مسلمان به شمار می‌آید و رهبری جهان تشیع و مسلمانان را به عهده داشت در اثر تربیت اسلامی بسیار ساده می‌زیست و با توکلی عظیم به خدای بزرگ تمام وقتش را برای راهنمائی مسلمانان و توسعه و تعلیم دانش اسلامی مصروف می‌داشت و از مطالعه علوم اسلامی آنی فارغ نبود و اندک وقت خود را به مطالعات علمی و تدوین و تألیف آثار گرانبها می‌پرداخت بطوریکه در مدت حیات پربرکت خویش آثار گرانبهائی برای محققین و پژوهندگان اسلامی تدوین کرده‌اند و گنجینه اسلامی را غنی‌تر نموده است (صحیح است).
آن رادمرد فقید دانشمند از نظر تدریس و تعلیم و تربیت دانشمندان اسلامی که امید آینده شیعه هستند خدمات پرارجی به عالم اسلامیت نموده‌اند و اکثر از روحانیون دانشمند امروز که شاگردان دیروز معظم‌له می‌باشند در سراسر جهان اسلام پراکنده بوده و مسلمانان از دانش آنها استفاده و استفاضه می‌کنند (صحیح است).
مرحوم آیت‌الله حکیم روحانی با تقوی و فضیلت در اجرای تعالیم اسلامی همیشه سعی بلیغ مبذول داشته و در توسعه برادری اسلامی که مسلمانان جهان را بدون توجه به نژاد، رنگ و ملیت در لوای اسلام و ندای الهی انماالمؤمنون اخوه قرار داده است گامهای بلندی برداشته‌اند (صحیح است).
آیت‌العظمی علاوه از تحقیق و تألیف آثار ارزنده و تربیت علمای دانشمند به بنا و توسعه و ترمیم مساجد و تکایا در سراسر ممالک اسلامی نیز علاقه فراوان داشته و این اقدامات خداپسندانه نام این رادمرد بزرگ را جاودان ساخته است (صحیح است).
در ۲۴ آبان ماه ۱۳۴۴ که ضریح مطهر حضرت ابوالفضل علیه‌السلام که به دستور حضرت آیت‌الله حکیم وسیله صنعتگران اصفهانی ساخته شده بود و به کربلا حرکت داده شد مرجع تقلید شیعیان جهان در حرم مطهر حضور یافته و بیاناتی ایراد کردند که دیروز از رادیو تهران پخش گردید و خلاصه‌ای از ترجمه آن پیام را که سرمشق و سفارشی برای مسلمانان جهان می‌باشد به استحضار می‌رساند (احسنت).
«بنام خدا. سپاس بر خداوندی است که خدای دو جهان است و درود بر پیامبر اسلام و خاندان پاک او. پیام من به همه مسلمانان جهان در هر کشور و سرزمین و هر قوم و ملت و رنگ و نژاد که باشند، بر آنها که پای‌بند تعالیم عالیه دین مبین اسلام هستند، دینی را که خدای بزرگ برای آنها کامل نمود و نعمتهای خود را از آنها دریغ نکرد. مسلمانان باید احکام و شرایع مقدس و عالیه دین مبین اسلام را با عقاید و افکاری که از شرق و غرب می‌رسد و شکل صادرات به خود گرفته است عوض نکنند. اگر وضع بدی برای مسلمانان پیش آید دلیلش دوری آنها از دین خدا و عمل نکردن به دین خدا است. راه نجات فقط بازگشت به اسلام است. دین اسلام است که سعادت و خوشبختی دو جهان را برای آنها به ارمغان می‌آورد.
من دست دعا به سوی پروردگار دراز می‌کنم و می‌خواهم که همه مسلمانان را در راه خیر و صلاح و موفقیت مؤید و منصور بدارد.
او که یار و یاور ما است مسلماً این دعا را اجابت می‌کند.»
با عرض تسلیت مجدد از این ضایعه بزرگ جهان اسلامی امید است که با عمل کردن مسلمانان به دین خدا و در سایه تعلیمات عالیه قرآن کریم و رهبری پیشوایان عالیقدر روز به روز بر قدر و منزلت جهان اسلام افزوده شده و عظمت روز افزون دین مقدس اسلام را که تعالیم نجات‌بخش آن باعث سعادت دو جهان است از درگاه ایزد متعال مسئلت دارم (احسنت. احسنت) از توجهی که فرمودید سپاسگزارم.
رئیس- آقای امام مردوخ بفرمائید.
امام مردوخ- افول ستاره درخشان آسمان عظمت اسلام یعنی رحلت آیت‌الله العظمی حضرت حاج سیدمحسن حکیم طوری قلوب قاطبه فریقین عامه و خاصه را جریحه‌دار نموده که روز روشن در نظر همه مسلمانان صورت شب تار را دارد (آفرین- احسنت) زیرا موت العالم موت العالم مرحوم آیت‌الله العظمی علاوه بر مقام شامخ روحانیت که با نیروی زهد و ورع و خداپرستی سرگشتگان وادی ضلالت را به شاهراه صراط مستقیم ارشاد و هدایت می‌فرمود.
مؤلفات این حکیم الهی شفابخش امراض روحی قاطبه مسلمانان جهان می‌باشد (صحیح است) اینست که در رحلت این عالم ربانی از غرب افریقا تا شرق آسیا همه مسلمانان سرا پا غرق ماتم و سوگواری هستند (صحیح است).
مخصوصاً اهالی تسنن ایران با انعقاد مجالس ترحیم و تلگراف عدیده مراتب همدردی و تأثرات روحی خود را نسبت به این ضایعه جبران ناپذیر و زریعه هایله اعلام می‌دارند (احسنت).
اینکه در اول عرض کردم افول ستاره درخشان عالم اسلام این است که خداوند می‌فرماید و بالنجم هم یهتدون جای تردید نیست که خلاق متعال برای ارشاد عباد و راهنمائی نوع بشر پیغمبرانی ارسال داشتند که سردسته آنان حضرت محمد رسول اکرم صلی‌الله علیه و آله و سلم می‌باشد و بعد از آن پیروان و علما و آنهائی که خودشان را فدای نشر شریعت مطهره نمودند زیرا امر به معروف و نهی از منکر یکی از واجبات و فرض کفایه می‌باشد که در رأس آنان علمای اعلام قرار گرفته‌اند که با بسط علم و دانش و بیان حقایق اسلامی مردم را به شاهراه حقیقت اسلامیت هدایت نموده و سوق می‌دهند مسلم است که فوت عالم حقیقی فوت عالم انسانیت است چون علماء اعلام صورت طبیب روحانی را دارند زیرا حضرت می‌فرماید العلم علمان علم الابدان و علم الادیان همچنانکه بشر برای جسم احتیاج به طبیب و دارو دارد تا این چند روزه عمر را به سلامتی و خوش برگزار نماید بیشتر از این احتیاج دارد که پی ببرد به امراض روحی خود و این امراض روحی فقط و فقط به وسیله علما و دانشمندان مذهب معالجه و برطرف می‌شود اینکه بر ما مسلمانان واجب شده که در ظرف شبانه‌روز ۱۷ بار بطریق استغاثه بگوئیم اهدنا الصراط المستقیم، این ارشاد و هدایت منوط به راهنمائی علما و دانشمندان و ارائه طریق از طرف آنان است.
پس درگذشت حضرت آیت‌الله العظمی یک ضایعه جبران‌ناپذیر برای عالم اسلامیت می‌باشد. زیرا شخصیت معظم طوری بود که همه مسلمانان از محضر پربرکت او استفاده و استفاضه می‌کردند بدین لحاظ است که کلیه مسلمانان جهان چه شیعه و چه سنی از این ضایعه اسفناک متألم و متأثر می‌باشند. اینکه کلمه شیعه و سنی عرض کردم برخلاف مرام و عقیده خود اینجانب بود زیرا خداوند می‌فرماید ان الدین عندالله الاسلام دین نزد خدا اسلام است پس بر ما مسلمانان لازم است که از تکرار دو کلمه تفرقه انداز و وحدت‌شکن بعداً اجتناب نماییم و فقط همه ما خود را به اسم مسلمان نامیده سایرین را مخاطب سازیم زیرا همه ما مسلمان هستیم و پیرو قرآن کریم و در ظل تعلیمات اسلامی باید وظیفه مسلمانی را انجام دهیم و در کلیه شئون همدیگر را مساعدت و معاضدت نمائیم مخصوصاً ما در عهدی قرار گرفته‌ایم که مملکت ما دارای شاهنشاهی است مروج دین مبین اسلام و خادم شریعت مقدسه می‌باشند ملاحظه می‌فرمائید از وقتی که خبر این ضایعه اسفناک به سمع مبارک شاهنشاه رسیده چه اندوه متأثر و متألم گردیده‌اند و دربار عزادار شده است البته مسلمانان باید تأسی و اقتدا به شاهنشاه خودشان بکنند و علاقمند بیشتر به مذهب باشند (صحیح است).
و در این سانحه همه با هم همدوش متأثر و متألم باشند امیدوارم بعد از این ما دیگر اسم شیعه و سنی را نشنویم (احسنت) همچنانکه عرض کردم خداوند می‌فرماید انما المومنون اخوه چون ما همه مسلمان هستیم و باید برادر باشیم این حرفها خودش تولید نفاق می‌کند (صحیح است- آفرین) خداوند متعال ذات شاهنشاه آریامهر را از بلیات محفوظ بدارد تا در کنف حمایت و مراحم اعلیحضرت ما بتوانیم در راه انجام شریعت و قوانین مفید مملکت قدمهای موثری برداریم برای روح حضرت آیت‌اله العظمی عرایض خودم را با فاتحه ختم می‌کنم (احسنت- احسنت).
رئیس- آقای فخر طباطبائی بفرمائید.
فخر طباطبائی- عرض کنم خبر جانگداز ضایعه فوت حضرت مستطاب حاج سید محسن طباطبایی حکیم که مرجع تقلید شیعیان جهان بودند همه مسلمین را غرق در اندوه و تأثر کرد بخصوص شاهنشاه آریامهر را که از بدو سلطنت اهتمام زیادی در ترویج و احترام و بشعائر مذهبی داشته‌اند (صحیح است) غرق تأثر شدید گشتند و آنچه لازمه تجلیل بود در این مصیبت وارده بعمل آوردند و همین توجه و ایمان قلبی و باطنی است که همیشه وجود شاهنشاه آریامهر را از گزند بلیات محفوظ داشته است (صحیح است) و آنچه خواسته است خداوند به او عطا کرده است (صحیح است) بنده بنوبه خودم این مصیبت بزرگ را به پیشگاه اسلام پناه شاهنشاه آریامهر و عموم مسلمین جهان و علمای اعلام و بخصوص خاندان جلیل مرحوم آیت‌اله حکیم تسلیت عرض می‌کنم موضوع مرجعیت تقلید اصولا یکی از مقامات عالی اسلامی است که به دست نمی‌آید مگر اینکه تقوی و دانش با هم توأم باشد تقوی عبارت از این است که کسی که دارای این مقام است واقعاً همانطور که می‌فرماید باید تارک عن الهوی و مطیع الامر مولی باشند و اشخاصی که به این مقام می‌رسند دارای این فضائل باطنی باشند اگر نباشند هیچ وقت به این مقامات نمی‌رسند چون نه به تبلیغ است و نه به تشبثات فقط اراده الهی می‌خواهد که توجه عموم مردم را متوجه آن مقام روحانیت بکند کما اینکه بعد از فوت مرحوم آیت‌الله بروجردی همه می‌پرسیدند مرجع تقلید کیست و بخصوص چند هفته که گذشت خود به خود همین مرحوم آیت‌الله حکیم مورد توجه عموم مسلمین قرار گرفتند امیدواریم مراجعی که هستند خداوند آنها را هم محفوظ بدارد و انشاءالله کسی که باز بتواند این خدمت بزرگ را ادامه بدهد و این مکتب بزرگ را توسعه بدهد از میان این مراجع مرجع تقلید خود بخود معلوم بشود و تکلیف شیعیان برای تقلید معین بشود بنده فقط از این فرصت ضمن تشکر از توجه ریاست محترم خواستم مراتب تسلیت خودم را به این وسیله به عموم مسلمین جهان عرض کنم که واقعاً این ضایعه‌ای بود این اشخاص مصلحین اجتماع هستند نه تنها در اسلام بلکه در تمام مذاهب وقتی بزرگی از دست می‌رود تمام مذاهب غرق تأثر و تأسف می‌شوند برای اینکه اینها مصلحین دنیا هستند (احسنت- احسنت).
رئیس- آقای حقشناس بفرمائید.
حقشناس- با کسب اجازه از مقام ریاست محترم و همکاران گرامی- رحلت مرجع بزرگ تقلید شیعیان حضرت آیت‌الله العظمی آقای حاج سیدمحسن طباطبائی حکیم جهان تشیع در غم اندوهی بزرگ فرو رفت (صحیح است) این خبر بمحض اینکه به ایران رسید، بفرمان شاهنشاه آریامهر اسلام پناه روز چهارشنبه تعطیل عمومی در سرتاسر ایران اعلام شده و پرچم دربار شاهنشاهی در روزهای سوگواری آیت‌الله حکیم نیم افراشته است و امروز هم در مسجد سپهسالار مجلس ترحیم آیت‌الله حکیم از طرف شاهنشاه آریامهر اسلام پناه برگزار شده است و تمام ملت ایران بغم و اندوهی بزرگ فرو رفته‌اند حقیقتاً درگذشت آیت‌الله العظمی حاج سیدمحسن حکیم ضایعه جبران ناپذیری برای عالم شیعه بوده (صحیح است) و در تمام نقاط ایران در شهرها شهرستانها بخشها و دهات مجلس سوگواری برپا شده- این جانب بنام یک ایرانی از طبقه کارگران در مجلس شورای ملی این ضایعه عظیم را به خانواده آیت‌الله حکیم و به عموم علما و حجج اسلام و برادران دینی تسلیت عرض نموده و بقاء عمر همگان را از درگاه احدیت مسئلت می‌نمایم.
رئیس- آقای دکتر شفیع امین بفرمائید.
دکتر شفیع امین- بنده قبل از شروع عرایضم موظف هستم مراتب تسلیت خود و عموم هموطنان را به پیشگاه مقدس شاهنشاه آریامهر تقدیم کنم ضایعه رحلت حضرت آیت‌الله حکیم در تمام طبقات و هموطنان عزیز و با ایمان و عقیده ما و تمام جهانیان یک تأسف و تأثر بزرگی ایجاد نموده است بنده باز با عرض تسلیت به پیشگاه شاهنشاه و عموم مسلمانان جهان و ملت با ایمان ایران و عالم روحانیت از خداوند بزرگ استدعا دارم که روح پاک آن شادروان را غریق رحمت فرماید امیدوارم همواره در زیر سایه تعالیم اسلام با هدایت پیشوای عالیقدرمان ملت ایران راهی را که به سوی حق و حقیقت پیشوای بزرگ ما هدایت می‌فرمایند انشاءالله در پیشرفت مقاصد عالیه اسلامی و سعادت مسلمانان جهان و ملت شریف و با ایمان ایران موفق بشویم خیلی متشکرم (احسنت).
رئیس- آقای قاضی‌زاده بفرمائید.
قاضی‌زاده- با اجازه مقام محترم ریاست مجلس شورای ملی، ضایعه اسفناکی که برای عالم اسلام پیش آمده مجلس شورای ملی را هم عزادار کرده است و هرچند ریاست محترم از طرف نمایندگان محترم مجلس شورای ملی تسلیت فرمودند ولی چون مصیبت بسیار عظیم است برای عالم اسلام و آقایان هم هر یک بنوبه خود در این موضوع مطالبی عنوان فرمودند در عین حال وظیفه دینی به من هم امر می‌کند که مطالبی عرض کنم و مقدمتاً می‌خواهم عرض کنم که نظریه الهیون واقعاً با کسان دیگر در مورد ساختمان عالم خلقت و عالم طبیعت فرق می‌کند و اینها معتقد هستند کسی از نردبان طبیعت بالا نرفته است و معتقد هستند که این عالم به قوه قاهره‌ای که نگهدارنده کلیه موجودات است خلق شده است و آن قوه قاهره عالم است، قادر است، حی است، مرید است، مدرک است، بنابراین حکمت بالغه الهی اقتضا کرده است که تمام موجودات ارشاد و هدایت بشوند به حکم فطرت و به همین جهت که عرض کردم که عالم لایتناهی است و کسی آن حقیقت را درک نمی‌کند مگر به قوه منطق و عقل یادم آمد از ناصر خسرو دهلوی که می‌فرماید:
- زمین در جنب این نه سقف مینا
- چو خشخاشی بود بر روی دریا
- نگر تا تو بر این خشخاش چندی
- سزد گر بر بروت خود بخندی
یا یکی از عرفا می‌فرماید:
- آسمانها و زمین یک سیب دان
- کز درخت قدرت حق شد عیان
- تو چو کرمی در میان سیب در
- از درخت و باغبانی بی خبر
حکمت الهی اقتضا کرده است برای ارشاد بشر حقایقی تشریع بشود و این حقایق بوسیله انبیا که عضو لایق جهان هستند تشریع می‌گردد عضو لایق جهان انبیا هستند گاهی عصا در دست موسی می‌دهد و ید بیضا احیاء موتی بوسیله عیسی می‌کند و حقایق قرآن را بوسیله خاتم انبیاء ظاهر می‌کند که عضو لایق است و علم الهی بوسیله خاتم انبیا ظاهر می‌شود ولی نباید متوقف بماند این حقایق و این تشریع باید بوسیله مقاماتی که لیاقت دارند و ظرفیت این علم را دارند بتدریج در تمام قرون و اعصار باید تشریع ظاهر بشود و ما معتقد هستیم که زمین نبایستی بی‌حجت باشد احکام الهی باید بوسیله اینها تشریح و تشریع بشود و اینها همین انبیاء و اولیاء اند و علمای اعلام و حج اسلام هستند که احکام الهی را استنباط می‌کنند و نظر و فتوی می‌دهند و به این درجه از مقام می‌رسند که حکم می‌کند که رأی و نظری که می‌دهند حکم الله است حضرت آیت‌الله حکیم مرجع تقلید شیعیان جهان یکی از علمای بزرگ ربانی بود و رحلت این عالم ربانی ضایعه بسیار عظیم و برای عالم اسلام و مایه کمال تأسف و تأثر است، بی جهت نیست که شخص اول مملکت متأثر و متألم می‌شوند بنابراین بحکم الناس علی دین ملوکهم بهترین فرصتی است برای ترویج دین مبین اسلام از طرفی باید عرض کنم تمام فقها تمام حکما و تمام دانشمندان و تمام سلاطینی که مروج دین مبین اسلام بوده‌اند و تعالیم عالیه اسلام را عمل می‌کرده‌اند و اعتقاد دارند حاصل و خلاصه نظر همه اینها اینست که بین مسلمین اتحاد و برادری به تمام معنی مساوات و عدالت برقرار بشود به همین جهت در زمان ساسانیان وقتی ملت ایران متوجه شدند در جزیره العرب پیغمبری طلوع کرده است که عدالت را ملاک عمل قرار داد به مصداق قامت السماوات و الارض بالقسط و تمام مردم و ملت ایران متوجه شدند که بین سید قریشی و سیاه حبشی چون امتیازی نیست مگر به تقوی به این دین مقدس گرویدند و آقایان به خوبی واقفند که در مکتب اسلام علما و دانشمندان بزرگی ظهور نموده‌اند، و حضرت آیت‌الله حکیم از آن جمله علمایی است که خدمات مهمی برای عالم اسلام انجام داده است، مذهب اسلام از مذاهبی است که امثال شیخ طوسی، سید مرتضی، سیدرضی، شیخ طبرسی و سایر دانشمندان بزرگ تربیت کرده که حقی در عالم بشریت دارند. خلاصه ضایعه بسیار اسفناک است و من از طرف جامعه لیسانسیه‌ها و کارمندان دولت به تمام مسلمین جهان و پیشگاه شاهنشاه عالیقدر که پیرو تعالیم عالیه اسلام هستند تسلیت عرض می‌نمایم (احسنت).
رئیس- آقای دکتر عاملی بفرمایید.
دکتر عاملی تهرانی- جناب آقای رئیس همکاران ارجمند، من هم به نوبه خود اجازه می‌خواهم رحلت این عالم روحانی، عالمی که تعلق به جهان اسلام و عالم تشیع دارد (صحیح است) که از جهت حیات معنوی ملت ما و از جهت پیوستگی‌های عمیقی که مذهب تشیع در طول تاریخ با آیین شاهنشاهی ایران زمین یافته است حائز اهمیت بسیار است (صحیح است) درگذشت حضرت آیت‌الله سیدمحسن طباطبایی حکیم نه تنها درگذشت شخصیت آیت‌الله سیدمحسن طباطبایی حکیم نه تنها درگذشت شخصیت علمی ممتاز در سطح جهانی است بلکه از دو نظر تمام جهان اسلام و تمام پهنه نفوذ معنوی شاهنشاهی ایران را دچار تألم و تأثر کرده است (صحیح است) از جهت جهان اسلام به این دلیل که به طوری که عنایت و توجه دارید در زمان حیات جعفربن محمد امام صادق که این مکتب جعفری منسوب به ایشان است و ما همه پیروان و شیعیان این مکتب هستیم (صحیح است) فرصت ممتازی پدید آمد که با وجود محدودیت‌های بسیار از جهات سیاسی و اجتماعی این توفیق دست داد که از جهت علمی مکتب عظیمی پایه‌گذاری بشود و این مکتب بر آن چنان نهادهای اجتماعی استواری بگیرد که در طول دوران بسیار هزار ساله راه خودش را پیموده است و مبانی این مکتب آن چنان قوی و استوار بنیانگذاری شده است که بی‌شک تا زمان‌های بسیار و شاید تا به جاویدان این رشته معنوی جریان خواهد داشت بر این مکتب استوار در هر عصر و دوره‌ای شخصیت‌های تابناک و درخشنده‌ای هستند که وجود آنها پیوند معنوی همه پیروان و شیعیان را فراهم می‌آورد و شخصیت ممتاز و علمی آنها سبب می‌شود که نه تنها در جهان تشیع درخشندگی و تابناکی داشته باشند بلکه در تمام جهان علوم انسانی این درخشندگی و تابناکی را داشته باشند به این جهت همواره دانشمندان و علمای طراز اول مکاتب مختلف اسلامی از نظر دیگر فرقه‌ها و مذاهب نیز مورد احترام عمیق و بسیار بوده‌اند از جهت دیگر که جهت تاریخی است مذهب شیعه چه در عصر دیلمیان چه پیش از آن و چه در عصر صفویان مذهب رسمی شاهنشاهی ایران بوده است (صحیح است) و مکاتب و حوزه‌های علمیه این مذهب در پرتو توجه حکمرانان و شاهنشاهان ایرانی آبیاری و تغذیه می‌شده است و در طول زمان میان شاهنشاهی ایران زمین و این مذهب پیوندهای استوار و عمیق و ژرفی پدیدار شده است به طوری که امروز شیعیان جهان در هر جا که باشند به ایران به ملت ایران به شاهنشاه ایران به عنوان یک شهر یاری که در زیر سایه مکتب معنوی آنها درفش برافراشته است احترام فوق‌العاده می‌گذارند به همین جهت تمام پیوستگان به شاهنشاهی ایران زمین به علت پیوستگی که این مکتب بزرگ روحانی دارند امروز عمیقاً متأثر و متألم هستند (صحیح است) از این جهت بار دیگر اجازه می‌خواهم که تسلیت خودم را به همه زنان و مردان که پیوست عالم اسلام هستند و پیوست جهان و فرهنگ معنوی ایران زمین هستند عرض کنم (احسنت- احسنت).
رئیس- آقای امامی رضوی بفرمایید.
امامی رضوی- با اجازه ریاست محترم و همکاران ارجمند، مجلس امروز از رحلت شخصیت آیت‌الله حکیم متأثر است (صحیح است) و حق هم همین بود چون مسلمانان جهان تنها رابطه‌ای که با خدای خود پیدا می‌کنند مراجع شخصیت‌ها و مجتهدین مسلم جامع‌الشرایط هستند (صحیح است) اینجا صحبت از مرجعیت جهان اسلام به خصوص جهان شیعه به میان آمد باید گفت خداوند متعال در قرآن کریم به صراحت فرموده‌اند:
الله لا اله الا هو الحی القیوم لا تاخذه سنه و لا نوم.
خداوند متعال هیچ وقت خواب ندارد و در فکر بندگان خودش هست همان طور که نسبت به سلطنت خود و سلطنت دنیایی جهان با پیغمبر خود صحبت می‌فرمودند، فرمودند:
قل اللهم مالک الملک توتی الملک من تشا و تنزع الملک ممن تشا و تعزمن تشا و تذل من تشا. یعنی متصرف پادشاهی جهان من هستم و من هستم که پادشاهی را به کسی که بخواهم می‌دهم و از کسی که بخواهم می‌گیرم آن را که ذلیل می‌کنم من هستم و آن را که عزیز می‌کنم من هستم و اگر شاهنشاه ما شاهنشاه آریامهر این قدر از رحلت مرحوم آیت‌الله حکیم متأثر شدند خود رابطه‌ای است که با خداوند دارند و این سلطنت از خدای بزرگ به معظم‌له رسیده است و ما به تبعیت از احکام شرعی خود موظف هستیم که در فکر مرجع تقلید خود باشیم من چون نکته‌ای را ضروری می‌دانم به عرض می‌رسانم و آن اعلامیه فرات است که سال گذشته آیت‌الله با تأثر خاطری که از بعضی از کمونیست‌ها پیدا کردند و شما خوب می‌دانید این ناراحتی همیشه برای دنیای اسلام بوده است و تازگی ندارد آنچه که ما را موظف می‌کند بیداری همیشگی ما خواهد بود که در ظل توجهات و عنایات شاهنشاه آریامهر موفق باشیم من از دولت خواهش می‌کنم که پرونده اعلامیه فرات را باز کند تا مسلمین جهان به خصوص شیعه بتواند همیشه در آستانه حضرت علی مقتدای جهان شیعه مشرف شود.
- تعیین موقع جلسه بعد- ختم جلسه
۵- تعیین موقع جلسه بعد- ختم جلسه
رئیس- با احترام روح حضرت آیت‌الله حکیم این جلسه را ختم می‌کنیم جلسه آینده ساعت هشت و نیم صبح روز یکشنبه هفته آینده است و دستور جلسه امروز خواهد بود.
رئیس مجلس شورای ملی- عبدالله ریاضی.