مذاکرات مجلس شورای ملی ۱۴ اسفند ۱۲۸۶ نشست ۲۴۵
| مجلس شورای ملی مجموعه قوانین دوره قانونگذاری نخست | تصمیم‌های مجلس | قانون اساسی مشروطه و متمم آن |
| نمایندگان مجلس شورای ملی دوره قانونگذاری نخست |
مذاکرات مجلس شورای ملی ۱۶ اسفند ۱۲۸۶ نشست ۲۴۵
مذاکرات روز ۵شنبه ۲ شهر صفرالمظفر ۱۳۲۶ دارالشواری ملی
خلاصه مذاکرات روز سه شنبه ۲۹ راآقا میرزا طاهر قرائت کردند.
رئیس- امروز هم موضوع مذاکره همان لایحه بلدیه است و آنروز هم چند نفر بیشتر رأی ندادند برای رجوع شدن بکمیسیون هر قدر هم تأخیر بشود باعث ضرر بشهر خواهد شد پس خوبست زودتر بگذرد.
احتشام الاطباء – در این لایحه در این یک ماده فقط بجهت کالسکه ودرشکه عوارض بسته شده است واینکه گفته شد که باید باسب وغیره هم عوارضی معین شود چون هنوز خاطر وکلا کاملا از این مسئله مسبوق نیست پس باید برای بعدها باشد و اکنون در باب کالسکه و درشکه باید آراء خود را بیان نمایند.
حسنعلی خان – آنروز در این لایحه خیلی مذاکرات شد که ازبلدیه قانونیکه باینجاآمد و باید بگذرد بعضی گفتند باید قانون عمومی باشد بنده گفتم این قانون عمومی نخواهد بود ونمیشود چنین چیزی قانون عمومی بلدیه مملکت باشد بنده امروز عرض می‌کنم که عوارض شهری هیچ ربطی بمجلس ندارد بلکه هر چه بلدیه تصویب کرده وباقتضای وقت بوده مجلس هم آنرا تصویب می‌نماید و مجلس زیاده بر این باید در این موضوع مذاکره نماید و این مسئله راجع بخود بلدیه است و محتاج بوضع قانون از طرف مجلس نیست.
مخبرالملک – ما الان مخالف قانون بلدیه که نوشتیم صحبت می‌داریم اگر این مسئله از روی عقیده شخصی است باید لایحه بشود امضاء شده بمجلس بیاید واگر از روی قانون بلدیه باشد باید آنچه عوارض می‌گیرند بتصویب مجلس باشد آنچه بنده اطلاع دارم در خارجه هر چه راکه بلدیه می‌گیرد بتصویب مجلس است چنانچه در پاریس و جاهای دیگر همینطور است منتها عوارضات شهرها تفاوت دارند ولی هر چه هست باید بتصویب مجلس باشد و قانونی شود و غیر از این نمیشودولی یک عرض اساسی داشتم و آن اینست که این راهی را که مامیرویم بترکستان است این که این قوانین را پاره مجلس بنویسند و پاره را ادارات مختلفه بنویسند آن وقت یک قوانین غیر مرتبطه پیدا می‌کنیم که هیچ باهم مناسبت ندارند چنانچه درممالک متمدنه هم هست که یک اداره مرکب از مردمان عالم عاقل بصیر با اطلاع از برای نوشتن و ترتیب نمودن قوانین هست که هر قانونی از آنجا بمجلس می‌آید و دراینجا هم باید یک چنین هیئتی باشد برای مرتب نمودن قوانین که تا قوانین بی مناسبت و غیر مربوط بهم نباشند ما حالا از این لایحه بلدیه نمی‌توانیم از روی بصیرت و اطلاع چیزی بنویسیم و رأی بدهیم فقط بعضی چیزها است که وجداناً حکم می‌کنیم مثلا این که باید یک چیزی برای درست کردن خیابانها گرفت این شبهه ندارد ولی بچه راه و چه جور این کار اهل علم واهل فنست ثلا در فرنگستان می‌خواهند مجرای آب رادرست کنند اول از طرف اداره بلدیه جمعی از اهل علم را که شاید هم اکثر از آنها اهل بلدیه می‌باشند مأمور تحقیقات و رسیدگی می‌کنند و آنها هم آنچه تحقیقات علمی است بعمل آورده و مخارجش را برآورده کرده بعد آنرا در بلدیه مطرح مذاکره می‌کنند پس از آنکه در بلدیه مذاکره نموده و تصویب کردند آنوقت از مجلس بجهة مخارج آن محل می‌خواهند آنچه اطلاع بنده هست این است که عقیده بنده این است که در این شهر باید یک انجمنی از اهل فن و اشخاصیکه عالم هستند تشکیل داد که در آنجا کتب لازمه نیز باشد واین قوانین را بیک ترتیب صحیحی بنویسند این طور که این قوانین را نوشته‌اند نمی‌شود و بعقیده بنده صحیح نیست همین قوانینی که تاکنون نوشتند ناقص است مثلا نوشته‌اند که برای کالسکه ودرشکه یک چیزی بگیرند بعضی هم گفتند که برای اسبها هم باید گرفت واین لایحه از روی قانون نیست و نمی‌شود بآن رأی داد.
آقا شیخ حسین – بنده عرض می‌کنم فرمایشاتی که جناب مخبرالملک فرمودند که باید موافق قانون باشد صحیح است ولی یک چیزی را فراموش کرده‌اند وآن این است که بعضی چیزها را که از سابق می‌دادند مردم حالا نمی‌دهند و میگویند باید مجلس اذن بدهد لهذا نباید این لایحه را این قدر بتأخیر انداخت.
ادیب التجار – در باب اینکه این مسئله حق بلدیه است که بمجلس بدهد یا ندهد و مجلس قرار بگذارد یا نگذارد گویا مجلس قانونی بدست آنها داده است که حق بلدیه است بموجب قانون بلدیه.
لسان الحکماء- همانطوری که جناب مخبر الملک فرمودند تعیین مالیات با مجلس است ولی یک دقت نظری است که درسایر جاها منظور داشته‌اند و اینجا منظور نداشتند و آن نظر در عوارض کالسکه و درشکه بجا و مکان است مثلا درشکه که یک نفر یا دو نفر بنشینند چهل فرانک می‌گیرند هر گاه سه نفر جا بگیرد شصت فرانک می‌گیرند و کالسکه‌های بزرگ که چهار نفر بنشینند شتاد فرانک می‌گیرند حالا اینجا هم ممکن است که در کالسکه‌های اربابی این مسئله را منظور دارند.
آقا میرزا آقا مجاهد- همان طوری که در مجلس قبل اظهار شد باید مالیات کلیه بتصویب مجلس باشد از یک دینار تا هر چه باشد و از این گذشته باید مالیات از روی تناسب باشد یعنی ملاحظه ثروت و تمکن را نمود و همچنین در کالسکه و درشکه اسب را ملاحظه نمایند که اگریک اسب دارد چقدر بدهد دو اسب چقدر چهار اسب چقدر و مخصوصا در جاهای دیگر از کالسکه‌ها ودرشکه‌ها کرایه کمتر عوارض می‌گیرند زیرا که او مایه اعاشه او است واینجا بعکس ملاحظه شده واین با تناسب مالیاتی صحیح نیست و باز مجبور هستم کهعرض کنم این صورت را نمی‌شود پذیرفت و یک مسئله دیگر که متنازع فیه بود این بود که آیا این مالیات برای کلیه مملکت باشد یا مخصوص اینجا در عوارضات بلدیه عمومی نمی‌شود بلکه مختص همین شهر است ودر هر حال عقیده بنده این است که عوارض درشکه وکالسکه از روی میزان اسب باید باشد بر فرض حالا برای اسبهای سواری چیزی منظور نمی‌شود نشود ولی مال درشکه و کالسکه باید از روی اسب باشد.
حاجی سید نصرالله – این مطلبی را که آقای مخبرالملک در باب تشکیل انجمن از اهل فن وعلم برای نوشتن قانون فرمودند صحیح است و باید یک همچو هیئتی باشد ولی ما امروز همچنین هیئتی نداریم که قوانین در آنجا نوشته شده ودقت شود وامروز ما باید فصل بفصل و ماده بماده قوانین را از اینجا بگذرانیم و لازم است که تنظیف و تعمیر خیابانهای این شهر بشود و عوارض بگیرند و نمی‌شود این مسئله را حواله بیک هیئت موهوم بنماییم حرف دو کلمه است که آیا مجلس این لایحه را می‌پذیرد یا نه وباید این عوارض را بلدیه بگیرد یا نه خوبست در این باب رأی بگیرند و بگذارد.
وکیل التجار- بموجب قانونی که ما وضع کرده‌ایم خوب است که بر ضد آن حرف بزنیم در قانون بلدیه نوشته شده تعیین میزان متعارفی و معمولی از سابق با خود بلدیه است و همچنین ترتیباتی که باید باطلاع وزارت داخله با حکومت هر محل باشد نوشته شده چیزیکه هست عوارضات جدید را باید مجلس تصویب نماید.
آقا حسینقلی – همچو معلوم می‌شود که مقصود بلدیه آنست که آیا باید از کالسکه و درشکه فقط عوارض گرفته می‌شود یانه و اسب را با بلدیه صحبت شد انجمن بلدیه جواب داد که در موقع بلدیه در اینباب هم باز لایحه پیشنهاد خواهد کرد
(گفته شد در باب درشکه وکالسکه اربابی چه قسم رفتار خواهد شد جواب دادند که نمره زده شده ومفتش گذاشته خواهد شد.)
وکیل الرعایا – در فصل نوزدهم قانون اساسی نوشته است که هیچ قسم مالیات برقرار نمی‌شود مگر بحکم قانون و قانون همان است که بتصویب مجلس و صحه همایونی برسد حرفی که هست این است که این قانون عمومیاست یا نه این قانون عمومی می‌شود امانه اینکه در تمام بلدیه شهرها بیک قسم باشد این شش تومان که مالیات درشکه می‌شود در فلان شهر هم بشناسند که اوست باید بدهد منتها باندازه که محتاج‌الیه است از او گرفته می‌شود آن چه نیست نمی‌گیرند و نیز بعقیده بنده باید از درشکه وبکالسکه‌های اربابی پنجهزار علاوه کرد واز کرایه کسر نمود.
رئیس- حالا باید رأی گرفت که رجوع بکمیسیون بشود یا اینکه در همین جاتصحیح و تنقیح شود.
حسنعلی خان – پریروز بنده اینجا اظهاری کردم وامروز هم عقب آنرا گرفته وعرض می‌کنم که بنده از روی ندانستگی اظهاری نکرده و نمی‌کنم ما ملاحظه قانونیکه خودمان وضع کرده‌ایم نمی‌نماییم درمجلس سابق ترتیب عوارض بلدیه بعضی از ممالک متمدنه را عرض کردم وامروز هم عرض می‌کنم که عوارض انجمنهای غیر مرکزی اگر باغل بر یک مبلغ معینی بشود راجع بانجمن ایالتی آن محل می‌شود واگر بالغ بر آن مبلغ بشود بتوسط وزارت داخله بمرکز رجوع شده و بصحه همایونی باید برسد اما در باب انجمنیکه جناب مخبرالملک فرمودند برای نوشتن قانون عرض می‌نمایم که این مسئله لازم است وتا این کار نشود هیچ کار ما مرتب نخواهد شد و این مجلس ما مجلس مقننه نخواهد شد ودر سایر ممالک تمام اینها راملاحظه کرده پس از تجربیات زیاد تشکیل همچو انجمنی را برای نوشتن قانون لازم دانسته‌اند واین جا هم تا یک همچو انجمنی تشکیل نشود هیچ کار درست نخواهد شد واستدعا می‌کنم در باب این انجمن گفتگویی شود.
آقا سید مهدی – یکی از مستدعیات وکلا این است که مکررات در مجلس نباید مذاکره شود آیا این بلدیه یک عوارض لازم دارد یا نه چون لازم دارد در سابق بیست و پنجهزار از درشکه‌های کرایه گرفته می‌شد حالا هم بلدیه گفته است همان بیست و پنجهزار را بگیرند منتها پجهزار هم برای درشکه اربابی معین شده وامروزه گفتگو در این است شاید یکماه دیگر هم در خصوص اسب یا سایر چیزها فکری کند عجالة مجلس رأی می‌دهد که این عوارض گرفته شود یا نه.
رئیس- اساساً که این مسئله قبولست اگر زیاد نمیدانید باید رأ’ گرفته شود و بگذرد و هر گاه زیاد است باید در او صحبت شود.
حاج معین التجار – در مسئله کم و زیاد این عوارض شاید شبهه باشد بنده عرض می‌کنم که درشکه‌های کرایه غالباً مال کمپانیست ومال یکنفر نیست و مالیاتی که از او گرفته می‌شود بر کرایه خود را افزوده واز مردم می‌گیرند ولی درشکه اربابی یکنفر است و مالیات را از کیسه خودش می‌دهد.
ممتازالدوله – باید معلم شود که این عوارض است یا مالیات ودراینجا که عوارض می‌نویسد و مالیات نمی‌نویسد برای چیست؟
رئیس- باز داخل مذاکره شدیم حالا که میل دارید باز مذاکره بشود.
مخبرالملک – آنچه در سابق از درشکه‌های کرایه میگرفته‌اند بحکم کی گفته‌اند بگیرند پس آنچه درسابق می‌گرفتند حالا هم باید گرفته شود ولی آنچه تازه می‌خواهند بگیرند باید بموجب قانون و تصویب مجس باشد و برای قانون هم چنانچه عرض کردم باید یک هیئت عالم خبیر بصیری معین شوند و قانون بنویسند که تمام فصولش با هم مناسبت داشته باشد و اینکه میگویند آنچه در سابق گرفته میشده نمی‌دهند چرا نمی‌دهند حتما باید بدهند.
احتشام الاطباء- اینکه آقای مخبرالملک می‌گوید چرا آن اشخاص عوارض خود را نمی‌دهند میگویند چرا درشکه‌های اربابی نمی‌دهند آنها هم که راه را خراب می‌کنند آنها هم بدهند تاما هم بدهیم.
آقا میرزا فضلعلی آقا – مطلبی که از اول مطرح می‌شود خوب است یکی یکی مطلب آن معلوم شده مذاکره شود که موجب تطویل مذاکره نشود از این مذاکرات چنین معلوم می‌شود که این لایحه منتهی بچند مطلب می‌شود اولا اینکه آیا باید در این باب مذاکره شود یا خیر و پس از قبول شدن باید مذاکره شود که از اسب و کالسکه رویهم باید چیزی گرفت یا از یکدیگر باید جدا شود و مطلب دیگر در خصوص کالسکه اربابیست که آیا این مبلغ که معین شده کم است یا زیاد است بعقیده بنده این مطالب یکی یکی مطرح شود زود می‌شود رأی گرفت ولی در صورتی که درهم باشد نمی‌شود نتیجه گرفت.
آقا سید نظام الدین – آنچه که بنده در روزنامهای خارجه دیده ملاحظه کرده‌ام در خارجه غالباً عوارضات باین اشتباه از روی تفنن تعلق می‌گیرد و هر وقتی باقتضای آن قانون میگذرانند.
آقا شیخ محمد علی – آنروز عرض کردم حالا هم عرض می‌کنم که وقت مجلس شورای ملی شریف است پریروز این ورقه بمجلس آمد و مدتی مذاکره شده بعضی گفتند رجوع بکمیسیون شود حالا هم باز مدتیست که مذاکره می‌شود ونتیجه ندارد اگر می‌خواهید رأی بگیرید که رجوع بکمیسیون شود یا از مجلس بگذرد اینقدر وقت مجلس تلف نشود.
آقا میرزا آقا مجاهد- اگر می‌خواهید همانطور مثل سابق بگیرند تا اینکه صحیحاً قانونی نوشته شودوالا اگر بخواهید که قانونی بشود باید از روی تناسب باشد باین ترتیب.
حسینعلی خان نواب – بنده عرض می‌کنم درانیکه باید قانوناً بگذرد حرفی نیست ودر اینکه حق بلدیه بوده است که این لایحه را نوشته و پیشنهاد نماید هم حرفی نیست اما در باب کالسکه اربابی که آیا باید از همه آنها گرفته شود یا از یکی بنده از قراری که در کتاب دیدم در خارجه از تمام آنها می‌گیرند و ملاحظه ساخت کالسکه را می‌نمایند که برای یک اسب ساخته شده یا دو اسب یا بیشتر و پس از ملاحظه بمناسبت مالیات می‌گیرند.
آقا میرزا محمود – خوب است بیش از این مجلس اوقات خود را ضایع نکند اگر این لایحه را قبول می‌کند و می‌خواهد شهر آباد شود که رأی بدهد.
آقا سید مهدی – بنده عرض می‌کنم که بطوریکه لازم است ما پلیس و ژاندارم و متفش نداریم حتی در خصوص دوچرخه‌های بستنی گفته شد چیزی از آنها گرفته نشود زیرا که از صد نفر آنها در ماه اگر باید ده تومان گرفته شود اقلا دوازده تومان باید بیکنفر مواجب داد تا آن ده تومان را جمع کند پس در این صورت حال این مملکت را نمی‌شود بخارجه قیاس کرد خوب است در خصوص این لایحه رأی گرفته شده تمام شود.
حسنعلی خان – نمی‌شود اینجا را قیاس بخارجه نمود زیرا که در خارجه نواقل از هه قسم از تراموی الکتریکی و زمینی و زیرزمینی و غیره همه قسم موجود است واگر کسی کالسکه نگاه بدارد فقط برای تجمل است ولی اینجا فرضاً اگر کالسکه هم برای تجمل باشد اسب و مال تجمل نیست زیرا که با این خرابی خیابانها و نداشتن خطوط لازمه هر گاه شخصی مثلا بخواهد از دولاب بفلان نقطه حرکت نماید مجبوراً باید سوار شود و حکایت تجمل نیست اینجا را بخارجه نمی‌توان مقایسه نمود.
آقای حاج امام جمعه – بنده می‌خواستم دو کلمه با تأسف عرض نمایم و آن این است که ما ایرانیها هر چیز خوبی در سایر ممالک می‌بینیم می‌خواهیم ماهم داشته باشیم وهر منفعتی که سایرین از آن می‌برند ما هم برده باشیم واز آن چیزها یکی مشروطیت بیچاره است که بدست ما افتاده و الان یکسال و نیم است که مملکت ما مشروطه شده ولی بدبخنانه هنوز یک صنف از اصناف مملکت ما قانونی در دست ندارد که از آن قرار رفتار نمایند یک لایحه مختصری بلدیه پیشنهاد کرده سه روز است اوقات مجلس را ضایع کرده و حال آنکه همینقدر باید مذاکره شود که این لایحه پذیرفته می‌شود یا نه و مجلس رأی می‌دهد یا نه این مسئله اینقدر مذاکره لازم ندارد.
آقا سید حسن تقی زاده – در مجلس سابق از اینجا متفرق شدیم در صورتیکه اختلاف بود که آیا این لایحه شکل قانونی دارد یا نه بعضی می‌گفتند که این لایحه باید بکمیسیون رفته و به ترتیب قانونی نوشته شود و بعضی می‌گفتند همین صورت سیاهه که نوشته شده خوب است اکنون نمیدانم که چه شد دوباره امروز مطرح شد حال در این صورت پس از تصویب آیا باید اعلیحضرت همایونی همین سیاهه راصحه بفرمایند و بلدیه هم هر چه بخواهد بگیرد واین سیاهه را نشان بدهد در صورتیکه مخارج شهر را معین نکرده ویقیناً نخواهد فرمود اینجا همینقدر گفته می‌شود که این لایحه از بلدیه پیشنهاد شده واگر هم بگویند پس از رأی گرفتن نوشته می‌شود آنهم صحیح نیست و مجلس نمی‌تواند رأی بدهد زیرا که مجلس در وقتی رأی می‌دهد که پس از رأی دیگر ابداً تغییر وتبدیلی در آن لایحه حتی در یک لفظ آن پیدا نشود.
احسن الدوله – این قانون اگر گذشت و کالسکه و درشکه چی عوارض را نداد آنوقت مجازات آنها چیست این هم باید معین شود.
حسینقلی خان نواب – آقای تقی زاده صحیح گفتند باید این لایحه قانونی نوشته شود و بیاید بمجلس تا اینکه بتوان در آن مذاکره نمود واین فقط یک سیاه ایست نمی‌شود رأی داد.
آقا شیخ حسین – اینکه گفته می‌شود این سیاهه است و صحیح نیست عقیده سه چهار نفر است ولی عقیده بنده این استکه همین سیاهه را رأی بگیرند که این مقدار باید کسر شود یا نه و بعقیده بنده هم زیاد است.
عمیدالحکما – حالا حرف دراین است که باید رجوع بکمیسیون شود یا خیر پس خوب است در این خصوص رأی گرفته شود.
آقا سید مهدی – بنده عرض می‌کنم همه قوانین که بمجلس آمد روی کاغذ بی ترتیبی بود ولی وقتی که رأی گرفته شد روی کاغذ صحیح نوشته شده و بصحه همایونی رسید این هم همین طور است پس از رأی گرفتن مسلم است بترتیب صحیح نوشته شده و مراعات عبارات قانونی آنهم خواهد شد و بصحه همایونی خواهد رسید.
آقا سید علینقی – فرمایش آقای تقی زاده القاء شبهه کرد باید این را رفع کرد که آیا ببینیم باید مجلس بهمین ترتیب که صورت نوشته شده رأی بدهد یا اینکه بعد از رأی تغییر داده خواهد شد خوب است این مطلب معین شود و چه ضرر دارد که باصل مواد رأی گرفته شود وبعد بعبارت قانونی نوشته شود.
حسام الاسلام – بنده عرض می‌کنم که دو نمره وقت داریم یکی قبل از آمدن اینجا و یکی وقتی که باینجا می‌آییم و وقتی که در اینجا هستیم متعلق بملت است و نباید بیش از این فوت شود و هر طور صلاح است باید زودتر رفتار شود. (بالاخره پس از مذاکره زیاد فقط در باب مالیات کالسکه و درشکه اربابی رأی گرفته شد که هر درشکه و کالسکه اربابی که در کار است ماهی پنجهزار بدهد و باکثریت تصویب شد.
رئیس- اکثر از انجمنها شرحی نوشته‌اند که ازطرف مجلس چیزی برئیس نظمیه نوشته شود که از طرف ملت هم مجاز باشند که در استنطاق اشخاصی که مرتکب آن عمل شنیع در روز جمعه گذشته شده وحال گرفتار گشته و می‌شوند حاضر باشند بنده عرض می‌کنم لازم باجازه نیست ملت در کاریکه استنطاقات حق حضور دارد مگر اینکه قانوناً تا یکدرجه مخفی باشد البته اگر میل دارند حاضر شوند و منهم برئیس نظمیه توضیه خواهم نمود و نیز آنچه لازمه مجاهدت بوده در گرفتاری این اشرار در این چند روزه از طرف مجلس وانجمنها بعمل آمده و همه روزه با وزارت جنگ و حکومت شهر در این باب تأکیدات شده است روز شنبه طرف صبح آقایان وکلا باید حاضر شوند برای تعیین وانتخاب اعضاء کمیسیون مالیه واین هم راپورتی از طرف کمیسیون خارجه است ومدتی بود که اظهار داشته بودند حالا باید قرائت شود.
راپورت کمیسیون خارجه قرائت شد مشعر بود بر این که:
- چندی قبل از طرف وزارت خارجه لایحه پیشنهاد بکمیسیون خارجه شد درباب اداره تفتیش برای نظارت تخم نوغان که از خارج وارد می‌شود و بر حسب نظامنامه که نوشته شده هر جعبه یک قران حق المعاینه می‌خواهند بگیرند چون تخم نوغان را اکثر رعایای خارجه وارد می‌نمایند گرفتن این مبلغ حق المعاینه تولید اشکال می‌نماید کمیسیون خارجه هم تحقیقات خود را در این باب بعمل آورده واسناد راجعه باین مسئله را از وزارت خارجه خواسته وبدقت نظر ملاحظه شد معلوم گردید که امتیاز تأسیس این اداره تا پنجاه سال با شروطاتی بجناب حاج محتشم السلطنه داده شده والحق ایشان هم لوازمات ابتدایی آنرا از قبیل آوردن معلم از خارجه و تأسیس مدرسه و وارد کردن بعضی ادوات وآلات لازمه از خارجه بعمل آورده‌اند و البته وارد نمودن این تخم از خارج و زیاد کردن در داخله هم لازم و موجب ازدیاد ثروت و ترقی مملکت است اما گرفتن جعبه یک قران حق المعاینه زیاد است لهذا کمیسیون خارجه بعد از تحقیقات و ملاحظات اطراف کار چنین تصویب نمود که حق المعاینه جعبه پانصد دینار گرفته شود ولی چون در امتیازنامه میزان حق المعاینه مصرح نشده و فقط در نظامنامه آن نوشته شده است اینست که تصویب این مسئله را موکول برای مجلس مقدس نموده است حال رأی مجلس چیست اظهار شود.
وکیل التجار – روز اول خود بنده این مسئله را عرض کرده بودم این پولی که می‌خواهند بگیرند یا مالیات است یا عوارض عوارض پولی است که از یک چیز می‌گیرند خصوصا برای مصارف آن و مالیات پولی است که از عموم گرفته می‌شود این حق المعاینه از هر یک از این دو قسم باشد نمی‌توان امتیاز داد چون در اوایل که تخم نوغانرا می‌آوردند یک مقداری از اصل حاصل بآنها می‌دادند وتخمهای خوب می‌آوردند ولی بعد کم کم خراب کرده و تخمهای خیلی بد آوردند برای این مطلب گفتند که چند نفری در سرحد باشند و تخمیکه می‌آورند معاینه کنند وبرای آنها یک حقی قرار دادند و همچنین گفتند یک مدرسه آنجا افتتاح شود که چندنفری در آنجا تحصیل کنند واین که تخم نوغن راهمانجا عمل بیاورند این مطلبی بود که در زمان حکومت عضدالسلطان اساساً واقع شد واین چیزی نیست که امتیاز داده شود فقط برای همین بود که تخمها معاینه بشود امروزه هم این مسئله برای توسعه زراعت و ثروت خیلی لازم است.
آقا سید حسین – این امتیازی که داده شده است همانطور که گفتند سالهای سال تخم می‌آوردند و بجهة اینکه کم کم طوری شود که دیگر محتاج بخارج نشویم اسباب این کار را حاضر نمایند مبالغی خرج کرده‌اند و سه سال است که این امتیاز را گرفته‌اند وبحهة این مخارج قرار شد که از بابت حق المعاینه قوطی یک قران بدهند چون این تخم را اکثر رعایای خارجه وارد می‌نمایند لهذا بعضی از سفرا مدعی شدند که این وجه زیاد است بالاخره یک نفر را از جانب خودشان وکیل کردند و او هم می‌خواست پانزده شاهی بدهد بعد سایرین راضی نشدند در صورتیکه وکالت باو داده بودند این بود که بجهة ختم مسئله که پانزده شاهی یا یک قران داده شود قرار دادند که مجلس هر قسم رأی داد همانطور معمول شود حال مجلس باید در پانزده شاهی و یک قران گفتگو نماید.
مستشارالدوله – در اینکه برای توسعه زراعت و تجارت این اداره لازم است حرفی نیست اما در اینکه آیا این امتیاز محتشم السلطنه صحیح است یا نه باید صحبت کرد و باید دانست که اول دولت می‌خواست این مطلب را در عهده یک نوکر کافی واگذار نماید و این اداره را دایر کند این بود که جناب حاج محتشم‌السلطنه قبول کرد و هر گاه این امتیاز با محتشم السلطنه نبود و یا یکنفر خارجه بود آیا می‌توانستید این امتیاز را رد کنید پس در اینصورت جهة ندارد که از یکنفر مأمور کافی این مطلب را قبول نکنند بلی چیزی که هست مدت پنجاه سال را ما زیاد دانسته واز این جهة گفتیم که حق المعاینه جعبه یک قران زیاد است ده شاهی باشد یا اینکه از آن مدت چیزی کاهیده شود.
حسین قلی خان نواب – بنده با جناب مستشارالدوله هم رأی هستم و یک مطلب علاوه از آنچه ایشان گفتند عرض می‌کنم که هر گاه این امتیاز باطل شود رعایای خارجه بعضی چیزها را هم نخواهند داد.
وکیل التجار – اولا این امتیاز تاکنون معمول نشده است واز آن زمان تا بحال نه رعایای خارجه و نه رعایای داخله چیزی نداده‌اند بعلاوه خرجی هم نکرده‌اند فقط یک مدرسه تأسیس کرده‌اند بنده عرض می‌کنم همان قوطی ده شاهی کفایت تمام مخارج را می‌نماید و مالیات و عوارض رانمیشود امتیاز داد اما امتیاز در داخله از بابت گذاشتن تخم نوغان صحیح است.
ممتازالدوله – شرح این مسئله را جناب مستشارالدوله گفتند اینگونه امتیازات که در سابق گرفته‌اند هر گاه بخواهیم نقض کنیم دیگر هیچ ایرانی در این مملکت بخیال امتیاز گرفتن و آباد کردن مملکت نخواهد افتاد واین مملکت بهمین طور خواهد ماند جهت ندارد که امتیاز خارجه راحرف نداشته باشیم ولی امتیاز داخله را نقض کنیم.
وکیل الرعایا – در تمام امتیازات اگر امتیازی صحیح باشد همین است و باید زودتر بموقع اجرا گذاشته شود.
آقاسید حسین – این اداره باید تا هفت سال اداره خودرا تکمیل بنماید باین معنی که تخم نوغان رادر همین جا بخوبی عمل بیاورند که دیگر محتاج نباشیم تخم نوغان از خارجه بیاوریم.
وثوق الدوله – عقیده وکیل التجار هم مخالف با رأی کمیسیون خارجه نیست ایشان هم میگویند حق‌المعاینه جعبه دهشاهی گرفته شود و آخر رأی کمیسیون خارجه هم همین است که جعبه ده شاهی کفایت از تمام مخارج این اداره می‌نماید وباید شرط شود که تأسیس مدرسه واسباب لوازمات این کار را کاملا فراهم بیاورند.
آقا میرزا آقا مجاهد- بنده اگرچه کاملا مسبوق از این مسئله نیستم ولی همین قدر عرض می‌کنم که تغییر وضع مملکت باعث تغییر معاملات نخواهد شد اگر این امتیاز بیکنفر از رعایای خارجه داده شده بود چه می‌کردید حالا هم اگر بهم بخورد بعدهارعایای داخله هیچ امتیازی نخواهند گرفت.
اسدالله میرزا – مقصود کمیسیون خارجه هم همین بود که این امتیازنامه صحیح است و باید جعبه دهشاهی گرفته شود و مجلس باید این مطلب را رأی بدهد که زودتر اقدام در این امر بنمایند و پسر جناب حاج محتشم السلطنه هم اینجا است و باید زودتر مردمان صحیح عالم را مأمور این کار کنند که این مسئله را اداره بنمایند واقلا ما را از احتیاج بخارجه از این حیث آسوده بنمایند.
بحرالعلوم کرمانی – حرف در صحت و عدم صحت این امتیاز نیست والبته صحیح است مقصود این است که جعبه دهشاهی کم است یا زیاد این مطلب باید معلوم شود.
بحرالعلوم- ده شاهی خوب است بشرط اینکه پس از چندسال ایران را از این بابت مستغنی کند.
رئیس- حرف دراستغناء و عدم استغناء نیست صحبت در این است که این ده شاهی صحیح است یا خیر.
وثوق الدوله – چون گفته شد که مطلب در باب امتیازی است که بجناب حاجی محتشم السلطنه داده شده است بنده عرض می‌کنم در این باب گفتگویی نیست بجهت اینکه این یک اداره ایست یا امتیازیست که در چندسال قبل داده شده و نمی‌شود در آن باب گفتگویی بشود فقط گفتگو در باب جعبه دهشاهی حق‌المعاینه است.
معاضد السلطنه – اما درباب امیتاز بهمان طوریکه گفته شد نمی‌شود تغییر داد و در باب دهشاهی هم گمانم اینست که دیگران بیش از این ندهند و بهمین طور باید رأی داده شود.
آقا سید حسن تقی زاده – معلوم نیست که بچه جهة در این رأی گرفته می‌شود بلی اگر امتیاز نامه جدیدی بود لازم بود که در باب آن مذاکرات زیاد بشود بدیهی است که حالا مثل سابق امتیاز داده نخواهد شد اما وقتیکه این امتیاز از سابق داده شده مجلس حق ندارد تغییری بدهد مثل اینکه این امتیاز برعایای خارجه داده شده بود چطور رفتار می‌شد حالا هم همین طور دیگر اینکه در باب حق المعاینه تغییری که داده‌اند آیا ببینیم در امتیاز نامه مصرح شده که تعیین حق المعاینه هر وقت بخواهد با دولت است یا نه خوب است توضیحی در این باب داده شود که مسبوق شویم.
وکیل التجار – این حق المعاینه را در صورتی که الیات دولتی باشد حق دارند که در مجلس مذاکره کنند اما اینکه یک شخصی می‌خواهد یک چیزی بگیرد ربطی بمجلس ندارد.
وثوق الدوله – اینکه میگویید در امتیازنامه چیزی از بابت حق المعاینه نوشته شده است یا نه در این موضوع چیزی در امتیازنامه نوشته نشده ولی صاحب امتیاز خودش یک نظامنامه در ترتیب
این کارنوشته اندو حق المعاینه را یک قران قرار داده بودند ولی کمیسیون خارجه گفت زیاد است اما اینکه گفتند این مالیات نیست و بدیوان عاید نمی‌شود چرا سالی یک عشر از این بدیوان داده می‌شود و بر جمع افزوده می‌شود.
حسام الاسلام – تخم نوغان هم مثل سایر چیزها تجارت است سابق هم تخم نوغانهای خوب می‌آوردند و بمردم می‌دادند چه ضرر دارد که یک عده مردم عالم باشند که تخم نوغان را معاینه کرده و بسنجند واین ده شاهی را خود ما ایرانیها می‌دهیم.
اسدالله میرزا – توضیحاتی که وثوق الدوله دادند صحیح است در صورت تصویب مجلس خوب است باز یک حق نظری از بابت حق المعاینه گذاشته شودتا یک مدتی و نیز باید خواهش نمود که در مدت امتیاز قدری تخفیف بدهند.
ممتازالدوله – تجدید نظر که سهل است اگر فی الجمله نظری هم بشود دیگر ابداً برای یکنفر از اهالی ایران اطمینان باقی نخواهد ماند علاوه محتشم السلطنه در سیستان و اسکوی تبریز و رشت و جاهای دیگر که تخم نوغان بعمل می‌آید معلمها گذاشته‌اند و برای تربیت عمل آوردن تخم نوغان در ایران زحمتها کشیده‌اند.
وثوق الدوله – در باب تجدید نظر در خصوص حق المعاینه بعقیده بنده از آنجاییکه شخصا خود محتشم‌السلطنه مایل ترقی و ازدیاد ثروت مملکت هستند گمانم اینست که اگر در موقعش از ایشان خواهش بنمایند که مقداری از حق المعاینه و مدت را تخفیف بدهند خواهند داد و همچنین در باب امتیاز هم خواهش شود برضایت خودشان کم نمایند.
مخبرالملک – این لایحه با آن لایحه که از وزرات خارجه رسید ه و توضیحات شفاهی معین می‌کند که چرا این مسئله بمجلس آمده واین حق المعاینه گرفتن یک حقوقی است که در مقابل یک خدمت بزرگی می‌خواهد بگیرد و برای این بمجلس آمده چون این مطلب مهم در امتیازنامه نبوده و بکلی مسکوت عنه مانده و نمی‌توانستند بدون تصویب مجلس بگیرند این بود که آمد بمجلس حق المعاینه در نظامنامه یکقران نوشته شده بود ولی کمیسیون خارجه یکقران را زیاد دانسته قرار داده ده شاهی باشد اما در باب مدت امتیاز زیاد است و مجلس امروز حق دارد که بگوید تاده سال یا کمتر یا بیشتر ده شاهی باشد بعد ازآن کم یا زیاد نماید و عقیده بنده اینست که مجلس باید این مطلب را امروز معین کند و یا اینکه از مدت امتیازنامه بکاهد در کمیسیون هم گفتم در اینجا هم می‌گویم.
آقا سید حسن تقی زاده – آن توضیحاتی را که بنده خواستم جوابی داده نشد که بنده ملتفت بشوم مگر اینکه حالا جناب مخبرالملک گفتند معلوم می‌شود که حق المعاینه در امتیازنامه تصریح نشده و در نظامنامه خودش نوشته و در اینصورت مجلس می‌تواند بگوید که هیچ نگیرد در این صورت ما داخل شده‌ایم دراین مسئله که رعیت چیزی بدهد یا نه و در این خصوص باید مذاکرات زیاد بشود پس همانطور که گفته شد باید مدت امتیاز کم بشود.
مستشارالدوله – اینکه گفته شد حق المعاینه از خارجه گرفته می‌شود چنین نیست بلکه از تخم نوغانی هم که در داخله بعمل میاید حق المعاینه گرفته می‌شود بجهة اینکه باید معاینه شود که تخم مزبور تقلب شده و فاسد نباشد دراین صورت تا پنجاه سال دیگر هم باشد باید معاینه بشود وانگهی در این باب در مدت دوسال با تمام سفراء گفتگوها شده و عاقبت قرار گذاشتند که ده شاهی گرفته شود و اگر ممکن بود کمتر از این بدهند اظهار می‌داشتند واینکه بنده اظهار داشتم که از مدت امتیاز باید چیزی کاسته شود این یک راه قانونی دارد که باید از آنراه داخل شد.
اسدالله میرزا – بنظر بنده میاید اینست که ظاهراً بر حسب قیدیکه شده است این امتیاز را بخارجه نمی‌توانند بدهند و در امتیازنامه تصریح شده است که بعد از خودش این امتیاز به اولادش انتقال خواهد یاتف وامروز این اداره برای آوردن معلم و بنا نمودن مدرسه و سایر ملزومات آنها مخارج زیاد لازم دارد و دادن ده شاهی حق المعاینه هم خوبست ولی بعد از چند سال این مبلغ زیاد است یا باید این مقدار را کم کرد یا از مدت بکاهد.
حسام الاسلام – بنده عقیده‌ام اینست که از تخم نوغان داخله نباید بگیرند بجهة اینکه معاینه در مال خارجه است اگر داخله عیب داشته باشد می‌ریزند دور.
وکیل الرعایا – حالا امتیازنامه را نباید بهمزد تا پنج سال ده شاهی بگیرند و بعد از آن تجدید نظر کنند.
ممتازالدوله – اولا این ده شاهی در امتیازنامه نیست واین تجدید نظر همیشه از برای ما هست حالا ده شاهی قرار می‌دهیم بعد هر طوریکه اقتضا نمود آنطور معین می‌شود چیزی که در امتیازنامه نیست و فقط درنظامنامه هست همیشه می‌توانیم تجدید نظر کنیم پس حالا ضرری ندارد که همان ده شاهی حق المعاینه باشد.
اسدالله میرزا – اینطور نمی‌شود باید معین کنید تا چند مدت بهمین قسم باشد وبعد از انقضاء آن مدت تجدید نظر کنید والا اگر معین نشود اسباب زحمت خواهد شد.
رئیس – پس باشد تجدید نظر نموده بعد از آن در مجلس دیگر رأی گرفته شود.
مجلس ختم شد.