مذاکرات مجلس شورای ملی ۱۲ بهمن ۱۲۸۸ نشست ۴۶
| مجلس شورای ملی مجموعه قوانین دوره قانونگذاری دوم | تصمیم‌های مجلس | درگاه انقلاب مشروطه |
| نمایندگان مجلس شورای ملی دوره قانونگذاری دوم |
مجلس شورای ملی ۱۲ بهمن ۱۲۸۸ نشست ۴۶
جلسة ۴۶
صورت مذاکرات سه شنبه بیستم شهر محرم الحرام ۱۳۲۸
سه ساعت و نیم قبل از غروب مجلس در تحت ریاست آقای مستشارالدوله منعقد گردید.(خلاصه مذاکرات مجلس قبل را معاضد الملک قرائت کردند.)
ارباب کیخسرو ـ بنده می‌بینم سه جلسه است صورت درست غائبین نوشته نمی‌شود در آن جلسه قبل چند نفر دیر آمدند اسمشان برده نشده تقریباً نه نفر دیر آمدند در جلسه حالیه دیر آمدند.
معاضدالملک ـ به موجب نظامنامه داخلی بایستی اداره مباشرت صورت غائبین را بنویسد در صورت مجلس نوشته نخواهد شد.
ارباب ـ اداره مباشرت بایستی صورت اسامی غائبین را بنویسد ولی باید در صورت مجلس هم نوشته شود که لامحاله همین خودش یک تنبیهی باشد که دیر نیایند.
رئیس ـ موضوع مذاکره امروز چهار فقره است راپورت کمیسیون راجعه به مناقشه بین بلدیه و مالیه قرائت آخری راپورت کمیسیون اعتبارنامه‌ها راجع به نماینده کاشان هفت فقره راپورت کمیسیون بودجه راجع به متوفیات راپورت کمیسیون مبتکرات راجع به طرح آقای تقی زاده ولی قبل از آنها دوفقره تلگراف است که آنها را کمیسیون عرایض به مجلس ارجاع کرده و لازم دانسته که در مجلس قرائت شود.(دو فقره تلگراف قرائت شد.)
(اول از نایب حسین کاسانی در اظهار توبه از رفتار سابقه با عبارات عاجزانه دوم از انجمن رشت مبنی بر اینکه در تلگراف سابق عرض استعفا شده جوابی نرسید و حالیه مجدداً اظهار استعفا نمود.)
رئیس ـ قبل از این تلگراف یک کاغذ مفصلی هم نوشته بودند که آن کاغذ را کمیسیون عرایض رجوع کرده بود به مجلس ولی بعد از ملاحظه به ملاحظاتی از هیئت رئیسه ارجاع شد به کمیسیون داخله بعد این تلگراف رسیده است و او را هم کمیسیون عرایض بعد از ملاحظه رجوع کرد به مجلس که قرائت شود.(تلگراف قرائت شد.)
رئیس ـ ابتدا یک تلگرافی از مبشرالملک رئیس پست و تلگراف دیگری انجمن رشت کرده است که وزارت پست و تلگراف این شخص را معزول کرده است و حال اینکه او مصدر کار بوده و ما از مجلس بقای او را استدعا می‌کنیم و همچنین به وزارت پست و تلگراف و تلگرافی کرده‌اند به این مضمون و مجلس به وزارت پست و تلگراف نوشت که تغییر مبشرالملک ضرورتی داشته وزارت پست و تلگراف جوابهائی نوشت که تغیر مبشرالملک ضرورت دارد قبل از اینکه جواب داده شود انجمن گیلان دوباره تلگراف کرد در ابقای او برای استعلام از کیقیت مراتب از هیئت رئیسه به پاره‌ای از نمایندگان گیلان اظهار شد که تلگراف انجمن گیلان چه علتی دارد نمایندگاه گیلان گویا خودشان از طرف خودشان یک تلگرافی به آنجا کرده بودند که شما چرا مداخله در اینگونه کارها می‌کنید و چه موقع استعفاست این جواب را داده‌اند.
وکیل التجار ـ بنده می‌خواستم این مسئله را توضیح کنم که این تلگراف از انجمن با آن سختی آمده برای استعفا از عضویت به واسطه معرفی مبشرالملک از طرف وزارت پست و تلگراف و خیلی اسباب حیرت شد و یک تلگرافی شد به انجمن نه به ظطئر تهدید فقط با این عنوان که شایسته نیست انجمن به واسطه یک همچو امر غیر مهمی که یک وزارت خانه یک مأمور دارد خودش را تغییر داده است با این شدت اظهار نماید که این شخص کافی است و بی جهت او را تقییر ندهند و نباید انجمن در اجرائیات مداخله نماید وزارت خانه‌ها همیشه باید به تکلیف خود عمل نمایند حالا معلوم می‌شود که این تلگراف هم یک سوء اثری کرده در صورتیکه همین مبشرالملک بنده خودم بودم همراهمی بسیار کرده است و وزارت پیست او را با اجاره هیئت وزراء احضار به تخران کرده است و چندین مرتبه احضار کرده‌اند و همینطور انجمن جلوگیری کرده است و نگذاشته است بیاید در حالتی که فقط احضار او برای بعضی توضیحات راجع به اداره محاسبات اداره پست و تلگراف گیلان بوده وقتیکه کار به اینجا کشید وزیر پست و تلگراف دید که نمی‌تواند او را جلب کند و از آن مسئولیت که دارد او را بخواهد و حساب بخواهد ناچار او را معزول کردند نمایندگان گیلان را در هیئت رئیسه دیدند مسبوق شدند و فقط برای اخطار آنها این تلگراف را کردند.
محمدهاشم میرزا ـ بنده مقدمات را نمیدانم ولی در روزنامه ایران نو دیدم نوشته بود که اینها مقصر هستند رئیس پست و تلگراف چطور مقصر شده است در صورتی که خدمت کرده است تقصیر غیر از معزولی نیست.
وکیل التجار ـ گذشته از آن خدمتی که عرض کردم در دوره انقلاب هم زمانی که مقصرین داخلی در قزوین بودند خیلی خدمت کرده است.
نوبری ـ اعتقادم این است که اگر ما بخواهیم از روی قانون عمل کنیم این استعفا هم غلط بوده زیرا ک اگر کسی بخواهد استعفا بدهد باید به موکلین استعف بدهد به مجلس مجلس که آنها را نصب نکرده موکلین آنها را نصب کرده است ما نباید با خواهش کارمان را از پیش ببریم و معلوم نیست که عمده سبب استعفای ایشان فقط به واسطه همین تغییر است خوب است مجلس از آنها جهاتش را بخواهد و بگوید وقتیکه یک شخص مظلوم شد باید آنها را از مجلس بخواهند که رفع ظلم نماید دیگر استعفا معنی ندارند.
وکیل الرعایا ـ بنده از این تلگرافات بعضی چیزها می‌بینم که در این مملکت طرح شود یک کسی چند روز خدمت کرده ما هم ممنون بودیم از او برای خدماتش لکن باید آن خدمات را یک قدری بدهد نه اینکه برای چند روز خدمت بگوید شما باید مطیع صرف باشید چون فلان روز کار کردم لکن ما که حق خدمت را تا آخرین وقت دنیا می‌شناسیم و میکویم بنده خدمت به ملت را نباید در همچو وقت در مقام استعفا برآیند استعفا یعنی چه آن کس که حق را می‌شناسد و در این مسلک قدم می‌زند برای خدمت به وطن استعفا را هیچ اسم نمی‌برد مگر اینکه بخواهد یک راحتی برای خودش بجوید یا فی الواقع آن را هم یک اسبابی قرار بدهد برای اینکه بیشتر در کارها دخالت کند انجمن ولایت یا ایالت یک قانونی از مجلی برای او ایجاد شده است حدود او آن قانون است اگر آن قانون را جلوی نظرش گرفته و کار می‌کند یک برادر رشید ماست و اگر از آن تجاوز می‌کند بیاید بکند یک سابقه خدمت نباید باعث بشود که بگوید که من هر چه دلم می‌خواهد باید بکنم بنده چنین چیزی را تصور نمی‌کنم که قانون بتواند بپذیرد که بنده چون در سه سال قبل شش ماه خدمت کردم امروز حق دارم حق کسی را ضایع کنم هیچ این حق را ندارم و اگر این است خوب است آقایان بفرمایند ببینم که به چه چیز محتاجند که ملت با آنها همراهی نکرده یا مجلس به آنها همراهی نکرده است که آنها استعفا می‌کنند.
میرزا احمد ـ اما مسئله اول که راجع به مقصرین بود در روزنامه ایران نو داشت بعد نقل کرده بود که راجع به قزوین است و مقصر هم نبوده است فقط محض خواستن حساب بوده است ولی یک مطلب دیگری است آن را هم باید تحقیق کنیم نوشته بود که وکلای گیلان تلگراف عتاب آمیزی به آنها کرده‌اند معلوم است انجمن ایالتی در تحت حکم وزارت داخله است و اگر بنا شود تلگرافی بشود راجع به وزارت داخله است حالا امر دایر است ما بین نمایندگان خیلی بزرگ یکی نمایندگان رشت که در اینجا هستند یکی نمایندگان ایالتی ایشان می گویند ما همچو تلگرافی نکردیم جز استفسار از غلط استعفا بود و آنجا نوشته‌اند تلگرافی که قانونی نبوده شما کرده‌اید این مطلب باید دقت شود که کدام یک از آنها صحیح بوده است.
حاجی میرزا رضاخان ـ بنده خوب اطلاعات سابقه دارم که این شخص در رشت خدمات نمایانی کرده بهتر است که این مسئله را رجوع به کمیسیون پست کنیم که آنجا تحقیقات داخله و خارجه را بکنند بعد فراری داده شود.
ناصر الاسلام ـ بلی چون بنده از مضمون تلگراف گیلان مسبوق نیستم که از طرف نمایندگان تجدید شده است بنده این را اشتباه می دانم و هیچ وقت تصور نمی‌کنم که اعضاء انجمن گیلان همچون خلاف قانونی را مرتکب شده باشند و هیچ ممکن نیست که همچو تلگرافی مخابره شده باشد اما اینکه اظهار داشته که نمایندگان گیلان حق ندارند استعفا بدهند چون بنده سابقه دارم با زحمات اعضاء انجمن گیلان که فوق العاده از ابتدای انقلاب گیلان گرفتار بودند و خیلی خیلی موانع دارند که تا کنون به وزراء پیشنهاد کرده‌اند که مبشر الملک یکی از مسائل مختصر بوده که اظهار کرده‌اند و تلگرافی که درباره مبشر الملک شده به آنها مشتبه گردیده که همچو فهمیده‌اند که می‌خواهند با او خلاف قانون رفتار کنند بعد از آنکه اشتباه شد و مبشر الملک هم محترماً پذیرایی می‌شود و به هیچ وجه به او تعرض نشده مگر رسیدگی به حساب او و چون در مرکز حاضر شد نمایندگان محترم رفع اشتباه از آنها کرده‌اند و این تلگراف مال خیلی پیش است استعفای جدیدی نیست.
معززالملک ـ تاریخ این تلگراف هفتم محرم است.
اسدالله میرزا ـ این یک مسئله اساسی است استدعا می‌کنم کوشش بفرمائید و آن این است اشخاصی که در این مملکت خدمت می‌کنند برای ملت آزادی میگیرند اساس مملکت را بر یک بنیان صحیحی بگذارند و همان طور که سابق خدمت کرده‌اند باید بعد از این هم خدمت کنند و هیج وقت همچو کسی نباید از حد خود تجاوز بکند و مداخله در کار دیگری بکند بنده گمان می‌کنم که اگر بخواهند مملکت درست شود باید مراقبت نمایندکه هر کس از حدود قانونی که برای او معین شده است تخلف نکندمسئله آقای مبشر الملک که وزیر پست و تلگراف برای بعضی اختلاف که در حساب بود رئیس پست و تلگراف رشت را احضار کردند شنیدیم انجمن ایالتی گیلان جد کردند که نباید بیایند به طهران کار به جائی رسید که از اینجا چند نفر مجاهد و مأمور فرستادند بنده نمی دانم این چه ترتیبی است آیا انجمن ایالتی که این همه خدمت کرده است و چشم داشت و امیدواریم که پیش از پیش خدمت بکند از ایشان صحیح بوده است که مانع شوند که حکم یکی از اولیای امور اجرا نشود تا اینکه مجبور شود مأمور بفرستد آن شخص را بردارد بیاورد بنده گمان می‌کنم که انجمن گیلان از حدود انجمن خود تجاوز کرده اگر مطلبی داشتند با اینکه ظلمی به کسی وارد شده بود تکلیف انجمن این بود که تلگرافی بکند که به فلان کس ظلمی وارد شده البته مجلس می‌تواند رفع ظلم کند و این مسئله اساسی را پیشنهاد می‌کنم که هر کس در هر مرتبه که هست اندازه خود و حد خودش را نگاه بدارد و وظایفی که قانون برای او مقرر کردهاست از آن حدود تجاوز ننماید وزیر است یا وکیل است هر چه هست حدود قانون مقرره خود را بنداند و الا تداخل می‌شود و وقتی که تداخل شد در امورات اساسی امور مملکت مختل خواهد شد پس این مسئله اساسی را اول باید پذیرفت و بعد اگر بخواهیم داخل این شکایت شویم همین طور مذاکرات زیاد می‌شود و بی جهت وقت مجلس تضییع خواهد شد مطلب ختم شده است آن شخص محترم اینجاست فقط اختلافات حسابی بوده است و مشغول مذاکره هستند که اصلاح نمایند و انجمن ایالتی هم مشغول کار خویش هست و این تلگراف هم دو روز است مخابره شده است دیگر گمان می‌کنم که حرفی نباشد و مطلب تمام شده ولی اگر تمام نشده همانطور که آقای حاجی میرزا رضا خان فرمودند ممکن است رجوع بفرمائید به یک کمیسیونی که در این باب تحقیق بکنند و راپورت بدهند.
تقی زاده ـ به موجب قانون انجمن ولایتی در تحت حکومت محلی و وزارت داخله هستند و اگر استعفا می‌دهند باید به وزیر داخله هم تشکیل انتخابات بکند مثل دوره سابق هم خوب است بکنیم انجمنها خودشان را یک پارلمان کوچک حساب می‌کنند چون در برابر دشمن مثل سابق نداریم انشاءالله به دولت اعتماد داریم دیگر اینها را برگ و شاخ دور خودمان قرار ندهیم و دیگر اینها را نباید به حال خود واگذاریم اینها باید داخل ترتیب صحیح بشوند و قانونی بشوند و انجمن‌های قانونی باید به ترتیب خودشان عمل کنند در روزنامه سه شنبه دو سه روز قبل دیدم انجمن رشت رئیس عدلیه و اعضاء عدلیه را عوض کرده است مشغول تصحیح لوایح است راپورت تلگرافی اش را نمیدانم ولی بهتر میدانم اگر صلاح بداند مجلس یک تلگرافی به همه انجمنها بشود که آنها از حدود خودشان تجاوز نکنند خودشان را تابع وزارت داخله بدانند.
رئیس ـ این مطلب بیش از این مذاکره ندارد و استعفای آنها راجع است به وزارت داخله و مسئله مبشرالملک راجع است به یک وزارتخانه مخصوص است فرضاً اگر در ثانی شکایت دیگر داشته باشد باید به وزارت عدلیه رجوع کند یا خود انجمنها تقاضا کنند و این مسئله که آقای تقی زاده اظهار کردند که انجمنها حدود خود را بشناسند خیلی لازم است برای اینکه هر روز در هیئت رئیسه نوشتجاتی مصادف می‌شود و خواهش‌های بی موقع می‌کنند یا شکایاتی که از ولایات می‌رسد نسبت به انجمنها و در آن صورت برای اینکه حدی برای آنها معین شود تصور می‌کنم که اگر از طرف مجلس چیزی نوشته شود عیبی ندارد.
(راپورت کمیسیون عرایض قرائت شد.)
آقای نجات ـ بنده دو روز است استعفا کرده‌ام از کمیسیون عرایض و بی جهت مرا غایب نوشته‌اند مخصوصاً پریروز مجبوراً رفتم و روی صندلی نشستم و به محض نشستن استعفا دادم دیگر جزو غائبین نباید باشم.
رئیس ـ استعفا را باید به اینجا بدهند.
شاهزاده اسدالله میرزا ـ در خصوص انجمن عرایض دو کلمه لازم میدانم عرض کنم معلوم می‌شود آن طوریکه انجمن باید مشغول کار باشد نیست بعضی از اعضاء چند روز غایب بودند بعضی‌ها یکی دو روز غایب بودند در صورتیکه این کمیسیون کارش بیشتر از سایرکمیسیونهاست متصل هم عرایض وارد می‌شود بنده عقیده‌ام این است که عده شان کم است اگر بشود یکی دو نفر از آقایان انتخاب بفرمائید و ضمیمه بفرمائید شاید بتوانند عرایض را بیرون بیاورند زودتر.
رئیس ـ حالا هم آقای نجات استعفا دادند باید عوض ایشان انتخاب شود چند روز قبل هم همین مذاکره شد که شش نفر کم است.
کاشف ـ در خصوص غائبین نوشته شده بود اینها اشخاصی نیستند که تمام جلسه‌ها را غایب باشند جناب آقا میرزا محمد و سایرین نیم ساعت یا یک ربع دیر آمدند و غایب نوشته شدند و در خصوص استعفای ایشان اگر بنا شد پذیرفته شود بنده هم استعفا می‌دهم و استدعا دارم بپدیرند این راپورتی که داده شده است آقایان می‌فرمایند کافی نیست آنچه انجمن عرایض توانسته همه روزه آمده است و کار کرده است و صورت به درالانشاء داده شده است و آنها هم چاپ کرده‌اند و توزیع خواهد شد مطلب دیگر در باب غایب بودن اعضاء و استعفای آقای نجات و در خصوص اینکه همه روز هم سر وقت حاضر بشوند و یکی هم انتخاب آقا شیخ علی که چون در کمیسیون یک منشی کم بوده است ایشان را به سمت منشی گری انتخاب نکرده‌اند.
رئیس ـ دیکر در این باب حرف نمی‌زنیم استعفا را به شعبه خود داده‌اند تکلیف آن شعبه است که این استعفا را نپذیرد.
افتخارالواعظین ـ عرض می‌کنم آقای اسدالله میرزا همچو گمان فرموده‌اند که ماها حاضر شده‌ایم تفنن کرده‌ایم با اینکه کار نگرده‌ایم تا دو سه نفر دیگر انتخاب بشود و ضمیمه بشود تا آن وقت به تقویت آن دو سه نفر می‌توانیم کار بکنیم این اشخاص که غایب نوشته شده است نه در تمام جلسات بوده است فقط یک ربع نیم ساعت از وقت کمیسیون دیر آمده‌اند والا در سه و نیم به ظهر کمیسیون تشکیل می‌شود مشغول کار است تا نزدیک ظهر و راپورت خودش را به دارالانشاء داده است و دارالانشاء هم او را چاپ کرده به آقایان داده می‌شود تا معلوم بشود کمیسیون عرایض در این هفت هشت روز چه قدر کار کرده است.
رئیس ـ مقصود شاهزاده اسدالله میرزا و دیگران این نبود که اعضاء کمیسیون کار نمی‌کنند و اینکه گفته شد دو سه نفر دیگر علاوه شود نظر به ترتیب سابق بود که در مجلس سابق هم کمیسیون عرایض داشتیم و آنها غالباً منشعب می‌شدند به دو شعبه و هر دو شعبه کار می‌کرد و دیگر در این موضوع مذاکره کافی است.
وزیر علوم و معارف ـ یک فقره لایحه قانونی و یکی دو فقره لایحه است راجع به اجاره باغات دولتی اینها هر دو را اظهار می‌کنم چون از امر مالیه است به این مناسبت بنده به مجلس آورده‌ام.(راپورت شعبه ششم راجع به اعتبارنامه معاضد السلطنه و تصدیق صحت اعتبار نامه ایشان قرائت شد.)
رئیس ـ در این باب مخالفی که نیست پس باید رأی گرفت به طوریکه کمیسیون اعتبارنامه اعتبار نامه معاضدالسلطنه را تصدیق کرده هر کس تصویب می‌کند قیام نماید.(تصویب شد.)
(راپورت کمیسیون راجع به مناقشه بلدیه و مالیه قرائت شد.)
اساس مناقشه اول راجع به همان مسئله بودجه بود سابق بر این بلدیه می‌خواست تصرف کند و اظهار داشت که این از بلدیه است و باید تحت تصرف بدیه باشد ولی بنده گمان می‌کنم آنچه راجع به مالیه است بلدیه حقی ندارد چنانچه نوشته‌اند راجع به مالیه است باید وزارت مالیه تصرف کند و اما این چیزهائیکه نوشته شده است لایحه علیحده لازم دارد در تصدیق کردن چیزی که در بودچه سابق معین بوده است راجع به دکاکین و اداره احتسابیه که بلدیه می‌خواهد تصرف کند از طرف وزارت داخله سئوال می‌کنم آیا پیشنهاد شده است یا خیر و اگر یک همچو چیزی پیشنهاد شده است مقدمه قبل از وقت لازم است تصویب کنیم آن چیزی که بلدیه اقتضا می‌کند از وزارت داخله.
رئیس ـ گویا بلدیه خواسته حسب التکلیف به پاره عایدات شهری مداخله کند و این خصوص اولاً از وزارت مالیه و بعد از وزارت فواید عامه راجع به یک طرز مالیاتی که از بارهای قبل گرفته می‌شود شکایت رسیده است و رفع مناقشه را خواسته‌اند.
وکیل التجار ـ پس از دفع این مناقشه تخصیص به بلدیه و مالیه ندارد.
صدیق حضرت ـ در خصوص این مسئله کمیسیون قید کرده است که به مصرف روشنائی شهر میرسیده است چون در سنه قوی ئیل تصویب شده است و به مصرف روشنائی میرسیده است و چون امروز بلدیه متصدی این امر است بایستی موافق تصویب مجلس سابق به بلدیه برسد.
متین السلطنه ـ به بنده این راپورت کمیسیون محترم را خیلی نا مساعد می‌بینم یعنی از خارج تحقیق کردم اداره بلدیه قریب دو هزار تومان خرج کرده است و قریب چها هزار تومان مقروض است و حال به واسطه نداشتن عایدی و محل گویا تعطیل کرده‌اند و اگر مایل بوده باشید تصور می‌کنم که رعایت طرفین را باید کرد و حقوقی را که باید به بلدیه برسد معلوم شود اولاً پیش از مباحثه میخواهو بدانم که به عوض حقوقی که سابق مجلس می‌خواست بدهد آنها چه حالی دارد از قبیل سوق الدواب قهوه خاه‌ها آنها چه شده آیا مجلس سابق تصویب کرد یا نکرد.
صدیق حضرت ـ رسماً به هیچ وجه در این خصوص در مجلس سابق رأی داده نشده ولی بلدیه من غیر رسم اداره می‌کرد این دوره هم در ابتدای امر آمد و خواست در تمام مالیات شهری مداخله نماید این بود که سبب مناقشه گردید بین بلدیه و مالیه این بود که بلدیه به واسطه قوه نظمیه مالیه را بیرون کرد این اسبات اختلال گردیده و اما آنچه که مخارج بلدیه را کفایت نمی‌کند البته کمیسیون هم میداند این است که به بلدیه تکلیف کرده است که برای بلدیه الساعه این مقدار کافی باشدو گمان
می‌کنم واقعاً عجالتاً ماهی دو هزار تومان تقریباً برای بلدیه کافی باشد عجالتاً چیزیکه بلدیه می‌گیرد یکی هفت هزار تومان است کفایت درشکه‌ها در سال و موافق تصویب کمیسیون تقریباً پنجهزار تومان است و از بابت مخارج و گمان می‌کنم شهر تهران بیشتر از این لازم ندارد و از بابت مخارج احتساب شهر ماهی دو هزار تومان در سال ۲۴ هزار تومان می‌شود و بیش از این نمی‌شود عایدات دولتی را در این مصرف صرف کرد و امروز اگر بخواهیم دویست هزار تومان یا صد هزار تومان به بلدیه بدهیم مثل این است که یک ادم گرسنه کلاه پوست بخارا سر خود بگذارد این بود که به این ملاحظات کمیسیون تصویب نکرد که آن عایداتی که جمع دولت شده بود و در بودجه آمده است به بلدیه واگذار شود.
میرزا مرتضی قلیخان ـ این قوانینی که نوشته می‌شود مقصود این است که اجرا شود و قانون بلدیه تا کنون به هیچ وجه بلدیه در جزئیات آن کوتاهی نکرده است و ما می‌توانیم امروز بر خلاف او رأی بدهیم در حالتی که ملاحظه نفع و ضرر او را بکنیم مسلم است بلدیه به اندازه‌ای که دخل دارد به آن اندازه خرج دارد کم شد کم زیاد شد زیاد و اما در مجلس سابق مطابق قانون بلدیه هر چه که راجع به بلدیه است باید صورت قانونی پیدا کند یعنی در مجلس طرح شود و رأی گرفته به امضای همایونی برسد با این واسطه است که نقاله را آوردند در مجلس و مدتی در این باب گفتگو بود و قریب یک ماه مذاکره می‌شد در این اقسام چرخها و چسرها و گویا یک صورت هم از مجلس گرفته شد و به صحه هم رسید در باب آلات نقاله و از مجلس بگذشت و صورت قانونی پیدا کرد و بلدیه حالیه چیزی را که قانوناً می‌تواند اخذ کند فقط از بابت آلات نقاله است و اما از بابت سایر چیزها محقق است که مالیه مالیات آلت نقاله را میگرفته است صرف مملکت میکرده است از قبیل سوق الدواب و غیره نمی‌شود جزو بلدیه نمائیم عوارض شهری وضع کنید و به توسط وزیر داخله پیشنهاد مجلس نمایند و مجلس رأی بدهد پس با این قاعده در این لایحه نوشته شده است که باید هر مالیاتی را که می‌خواهد وضع کند و به توسط وزیر داخله به مجلس بیاورد یا مالیاتی که هست قبول بکند و این مالیات هست آیا از بابت روشنائی و احتساب لایحه قانونی لازم است و هیچ تغییری در بودجه نمی‌شود داد و لایحه قانونی هم در صورتی است که بخواهیم وضع مالیات جدید بکنیم همانطور که در بودجه قوی ئیل در مجلس تصویب شد و این در بودجه به اسم روشنائی و احتساب بوده است و بعد از آنکه مجلس قراری در کلیه کارها انشاءالله گذاشت این هم اصلاح خواهد شد و این را که کمیسیون تصویب کرده است برای این است که کما فی السابق معمول باشد تا قرار کلی داده شود.
وزیر علوم ـ اعتقاد بنده این است این یک اشتباه اساسی است که باید مجلس شورای ملی آن اشتباه را رفع کند بلدی و ادارات بلدیه که در این مملکت تاسیس می‌شود اینها تصور می‌کنند هر چه از شهر گرفته می‌شود باید صرف شهر شودو چون در شهر تهران قدری عایدات دیوانی چه از مستغلات و چه غیر مستغلات عاید می‌شود گمان می‌کنند اینها باید صرف شهر شود در صورتی که این شکل نیست تاسیسات که در مملکت می‌شود بر دو قسم است یکی فایده اش عام است یکی خاص آن که فایده اش خاص محل است باید مخارجش را اهل مجل بدهند اما آنهائی که فایده اش عامه است باید تمام اهل مملکت بدهند یعنی اهالی شهرها هم بدهند پس شهرها باید دو قسم مالیات بدهند یک قسم جهت مخارج محلی و شهری و یک قیم برای مخارج عمومی حالا این شبهه را باید رفع کرد این منحصر به این شهر نیست در تمام ولایات این مملکت دست اندازی به اصل مالیات دولت که اصلاً وفا به خرجش نمی‌کند دست بیاندازد و برای خودشان یک خرجی معین کنند بلکه برای مصارف بلدی باید یک اندازه وضع مالیات محلی بشود و گمان می‌کنم بر عهده مجلس است که رفع این شبهه را از ملت بکند که هر روز باعث اینطور زحمات نشود.
وکیل الرعایا ـ آنچه می‌خواستم عرض کنم بهترش را فرمودند ولی عرض بنده راجع به تیمچه کتاب فروشها است که آن فقط راجع به یک مخارج فوری است که فروخته و پولش را صرف یک مخارج فوری می‌شود نه عاید ادارات نه بلدیه.
فاتح الملک ـ بلی بنده هم تایید می‌کنم فرمایش آقای صنیع الدوله را این عنوانات که بلدیه می‌کند و هر روزه دست اندازی به مصارف شهری می‌کند و عنوانش هم این است که بلدیه مخارج دارد و اگر آن مخارج را نکنند اسباب تعطیل می‌شود در تهران هم همین مبلغ پول کفایت مخارج بلدیه را نمی‌کند ولیکن می‌باید خود بلدیه یک قانونی پیشنهاد مجلس بکند و از روی آن سایر شهرها رفتار بکند و کار راه بیافتد که عایدات و مالیات جدید وضع کند که به مصارف بلدیه یا نظمیه آن شهر برسانند والّا شاید شهرها راهی می‌شنویم که استعفا می‌دهند و با این دو هزار تومان مالیات آلات نقاله هم بلدیه تهران اباد نخواهد شد از برای اینکه مجلس ندارد تا یک مالیات مخصوص دریا فت کند و با یان مالیات هم امر بلدیه اصلاح نخواهد شد.
صنیع الدوله ـ عرض می‌کنم اینطور که جناب فاتح الملک فرمودند که حکماً خود بلدیه بنشینند فکر کنند شاید عقلشان نرسد این بر عهده وزارت خانه هاست که فکر این کار کرده باشند و بنده در صورتیکه نمی‌توانیم مستقیماً پیشنهادی کرده باشیم در ضمن آن لوایحی که جهت وزارت علوم داده بودم در باب مالیاتهائی که وضع می‌شود پیشنهادی کرده بودم برای بلدیه و واقعاً باید تمام وزارتخانه‌ها به فکر باشند خصوصاً وزارت داخله یا هر وزارتخانه که پیشنهاد می‌شود چه مالیات شهری چه مملکتی و باید طوری که امور بلدیه به خوبی بگذرد.
مؤتمن الملک ـ محض تذکر عرض می‌کنم که رعایت ترتیب مؤلف و مخالف آن طوریکه در نظامنامه ذکر شده است نمی‌شود.
اسدالله میرزا ـ چنانچه اظهار شد بلدیه یک اشتباهی کرده است که مالیات شهری راجع است به بلدیه و اداره کردنش با بلدیه است در صورتیکه از این مسئله غفلت کرده‌اند هر جا اهل شهر چند قسم مالیات می‌دهند یک مالیات خصوصی می‌دهند و یک مالیات عمومی و اضافه بر او هم یک مالیات اضافی میگویند او را برای مصارف شهر معین می‌کنند حالا اینجا فرض کرده‌اند انجه مالیات که در خزانه دولت می‌رود باید صرف بلدیه شود یک مسئله دیگری هم در نظر بنده است که باید عرض کنم اگر در بعضی شهرها می‌خواهید بلدیه تنظیم و دائر کنید و آن مالیات راجع به همان شهر تنها باشد نمی‌شود حالا فرض کرده‌اند آنچه شهر می‌دهد باید به بلدیه برسد در کرمانشاه خرج بلدیه یا نظمیه را از روغن که از آنجا خارج می‌کنند و به تمام مملکت ایراین می‌برند میگیرند و این را بنده گمان می‌کنم بر خلاف ترتیب باشد آن مالیاتی که منحصر به شهر باشد به مضارف بلدیه و نظمیه آن شهر بدهند اما در باب بلدیه حالیه بنده یک صورتی دارم آن چیزهائیکه از بابت کارهای وارد و خارج ۱۰۰ تومان دریافت می‌کند.
آلت نقاله که فرمودند آنجا نوشته شده است ۵۰۵ تومان می‌شود و قبل از این شکایت کرده بودند که گاریهای قبل که از دروازه شهر وارد و از دروازه دیگر خارج می‌شوند ۱۰۰ تومان میگیرند از بابت درشکه اربابی به طوریکه مجلس رأی داده است ۳۰۰ تومان می‌شود از بابت سبزه میدان میگیرند ۱۴۰ تومان از میدان محمدیه حق الارض میگیرند دویست تومان از بابت گوشت میگیرند ۸۰۰ تومان از بابت حق نفت میگیرند دویست تومان نمیدانم کمیسیون محترم اینها را ملتفتش شده‌اند این قلمهائی است که حالا بلدیه دریافت می‌کند و از دکاکین میگیرند ۱۲۰ تومان این عوارض مستقیماً می‌رود به خزانه یا غفلت شده است حالا می‌رویم سر بلدیه آنچه بنده تحقیق کرده‌ام بلدیه تنها گویا دویست تومان لازم باشد و گویا مباحثاتی که می‌کنم شامل نظمیه نباشد به عقیده بنده این خیلی زیاد است باید نشست و در کمیسیون این مذاکرات را کرد بنده گمان می‌کنم که آنها یک بودجه برای خودشان نوشته‌اند شصت هزار تومان مجلس هم میگوید ۲۴۰۰۰ تومان آن وقت مجلس هم تصویب می‌کند که ۴۰۰۰۰ تومان بدهید بلدیه هم به قدر ۲۴۰۰ تومان بودجه تصویب می‌کند و اما آنچه را که تصویب کرده‌اند در باب روشنائی خوب است همانطور که وزارت مالیه تصویب کرده است عمل نمایند.
صدیق حضرت ـ کمیسیون تمام این مجلس‌ها را مسبوق بود و سبب مناقشه بلدیه و مالیه هم تصرف همین مجلس‌ها بود که بلدیه تصرف کرده بود امروز چون کمیسیون ملاحظه مالیه مملکت را کرد نتوانست که بیشتر از این برای بلدیه تصویب نماید و کمیسیون یک نظر دیگری داشت و او این است که با این وضع حالیه ما در شهرها دو اداره وصول مالیات تاسیس کرده وقتی در شهری یک اداره تاسیس می‌شود که مخارج می‌شود برای هیئت رئیسه آن اداره البته خوب است که تمام مالیات که در این شهر وضع می‌شود به توسط آن اداره بشود امروز هم اگر بخواهیم برای بلدیه هزار تومان یا صد هزار تومان تصویب کنیم بلدیه نباید حق این را داشته باشد که مالیه مملکت را تصرف کند.
دیوان تا امروز دیوانی داشته و عمل میکرده است در قانون بلدیه سه ماده است که راجع به مالیات است و به خوبی میرساند که مالیات یعنی چه یکی در ماده ۶ است که وجوهی که اهل شهر برای مصارف بلدیه می‌دهند باید به حکم قانون باشد یعنی باید به مجلس بیاید و رأی داده شود در ماده ۷ میگوید مالیات و عوارض که برای بلدیه از اهل شهر به موجب قانون میگیرند باید از مجلس بگذرد و به صحه همایونی برسد در ماده دوم میگوید آنچه اهالی شهر برای اداره کردن امروز هم اهالی شهر ما دیناری مالیات نمی‌دادند و هر مالباتی که می‌دادند مالیات دیوانی بوده است پس امروز بلدیه جز آنچه مجلس در آلت نقاله رأی داده است حق ندارد که مالیات دیگری را وصول کند آن طوریکه جناب آقای اسدالله میرزا میگویند و حواله می‌دهند به همان شعبه هائیکه انرا باید بگذرانند راهش خیلی سهل است آن قدری که بلدیه وصول می‌کند و در تصرف او است رد می‌کند به مالیه که همان محلها را اداره بکند و ماه به ماه فلان قدر به بلدیه برساند مثلاً اگر بلدیه برای برای خود ماهی پنجهزار تومان خرج قرار داده باید ملاحظه عایدی خود را بکند و تا کنون این ملاحظه را نمی‌کند و باید محل هائی در مقابل آن پنج هزار تومان معین کند و پیشنهاد مجلس کند تا بتواند آن پنج هزار تومان را خرج کند و تمام مالیات وصول بشود و باید از همان مقدار از بودجه دولتی که مبلغی کسر دارد تقریباً یک کرور کمتر بودجه را هم یک صد هزار تومان به آنها بدهد و این خیلی اسباب اشکال خواهد شد.
رئیس ـ آن صورتی را که وزارت داخله خواسته شده بود محض استحضار آقایان قرائت می‌شود.(صورت وزارت داخله قرائت شد.)
تقی زاده ـ موافق همین که آقایان گفتند عرض می‌کنم اگر یکی مخالف است جواب بدهد ما نباید هیچ توجهی برای مخارج بلدیه داشته باشیم در صورتیکه مخارج فوری تر داریم والّا باید مالیات مملکتی را بیاوریم صرف نظافت تهران بکنیم ما وقتیکه راپورت به خیال ما می‌رسید که متفق علیه است و حال آنکه مسئله خیلی روشن و بریهی است که هیچ جای شک نیست و اگر به خیال و عقیده شخصی بنده بود می‌گفتم که امروز برای ما آنچه بلدیه می‌گیرد لازم نیست.
متین السلطنه ـ بلی مسئله بلدیه چون راجع به تهران نیست و آن حکم که از مجلس صادر می‌شود راجع به تمام ولایات و نقاط ایران می‌شود به یک مقداری از همین وجوهی که میگوئیم به طور ناشروع یا می‌توانند بگیرند نگرفته‌اند از آن جمله خراسان که بنده اطلاع دارم ۱۵ و ۱۶ هزار تومان از اهالی شهر گرفته‌اند و خرج کرده‌اند این است که هر حکمی صادر بشود نظر به اینکه خیلی اهمیت دارد باید مداقه بشود به طوریکه مجلس مقدس مجبور نشود پس از چندی که مطلع شد به معایب او فسخ حکم امروزی را صادر کند و برای آنکه نتیجه صحیحی در این کار گرفته شود بنده معتقد هستم همان ترتیبی که آقای مؤتمن الملک فرمودند مذاکرات به طور مخالف و مؤالف گفته شود و مطالب درست سنجیده شود که هر کس جواب صحیح دارد اظهار دارد و اظهاراتی که در این باب شد اغلب در نظر داشتم و حالا هم یک دو مطلب را در نظر دارم و برای مثل عرض می‌کنم و چون مجال عرض بنده نشد فراموش کردم ولی آنچه که راجع به اساس این پول است اظهاراتی که می‌شود که می‌سنجند شهرهای ما را آن چندان در این موقع قابل توجه نیست برای اینکه در فرنگستان شهر هایشان خیلی بهتر است و هر قدر که باید خرج کنند کرده‌اند نسبتاً مخارج شهرهای ما که تمام خراب است و این مصارفی که تازه ما می‌خواهیم بکنیم و برای مثل عرض می‌کنم از همان جائی که آقای صدیق حضرت فرمودند در واقع خیلی خیلی کم عایدی است و قریب یکصدو شصت کرور الان در پاریس دارند که نمیدانم به چه مصرف می‌رسد و شاید می‌دهند به سایر مصارف دولت تهران ما با پاریس یا مصارف عایدی امروز با وجوهی که سابقاً از بلدیه تهران داده است قریب ۱۴۰۰۰ تومان برای احتساب میداده است اگر کسی در خارج باشد یا در فرنگستان باشد یا در سایر نقاط ایران تصور می‌کند که برابر این پول بلدیه تهران خیابانرا شسته و رفته می‌کند و به دست آدم می‌دهد فراموش می‌کند آقایان که این احتساب مخصوص ارگ و اطراف ارگ است آن هم در موقعیکه اعلیحضرت شاهنشاهی عبور میفرموده است بهتر میکرده است این احتساب تهران بوده است و حالا ملت کردن بلدیه مگذارند و میگویند مخارج بلدیه زیاد است و به کلی غفلت می‌کنند این نکته را که مقصود از روشنائی همان ارگ و خیابان ناصری و غیره بوده است و به سه هزار تومان یا چهار هزار تومان نمی‌شود شهر تهران را روشن نمود پس آن وجوهی که داده می‌شد کافی نیست اما مخارج هم برای این کار لازم است کل‌های کوچه با تاریکی شبها این خیلی لازم است از مخارجی که دولت از برای یک دسته پلیس می‌دهد که شب کوچه‌ها را بپایند و حالا که وجوب اینکار معلوم شد باید اول کسر بودجه دولت را معین کنیم بعد اگر عوارض لازم است بر بلدیه بیفزائیم و این را اساساً بنده منکر هستم برای اینکه عوارض و مالیاتی بر او بیافزائیم نیست و این خیلی سوء تاثیر دارد بنده عقیده دارم آنچه در شهرها وصول وصول شده است به محل شهری زده شود و اگر کسر بودجه از جائی پیدا می‌شود او را به تعدیل علمی و اسم اینکه مالیات چدید گرفته شود جبران کنیم و ببینیم مقصود از مالیات گیرنده و دهنده همین است و اگر یک نفر را از شهرها بپرسند این پول که می‌دهی برای چه مصرفی می‌خواهند میگوید من مایل نیستم به مصارف شهر برسد و اما اینکه میگویند من مالیات را می‌دهم و راضی و مایل هستم در شهر خرج شود چون یادداشت نکرده‌ام این است که مختلف عرایضم را عرض می‌کنم نظامنامه انجمن بلدی نوشته است وجوهی را که قانون تعیین می‌کند تمام آنها مالیات عوارضات شهری به موجب قانون است منتها چیزی که بوده است قانون حالیه ما اقتضا می‌کند که تقدیم مجلس شود و دو شور سه شور شود و به صحه همایون برسد.
صدیق حضرت ـ این که می‌فرمایند مخارج شهری را خوب است معین نمائید بنده می‌توانم اطمینان بدهم که بیشتر از آن اندازه که کمیسیون بصویب کرده است نخواهد بود به واسطه این دو میدانید نظمیه امروز مخارج آن را تماماً دولت می‌دهد در صورتیکه در ماه متجاوز از ده هزار تومان مخارج دراد و می‌بیند که شهر بیش از پنج هزار تومان می‌دهند پس ما علاوه بر آنچه از مردم می‌گیریم تمام را خرج شهر می‌کنیم برای اینکه آقایان به خوبی مطلع باشند لازم است بگویم که آنچه را که کمیسیون تصویب کرده ۲۷۲۶۰ تومان است و آنچه را بلدیه می‌گیرد ۲۷۲۲۰ است آنها میگویند ما باید بگیریم والّا اختلاف بیش از نهصد تومان خواهد بود اختلاف کلی در اساس است که ما میگوئیم بلدیه نباید این مقدار را وصول کند والّا اختلاف از نهصد تومان بیشتر است و آنچه را که در بودجه قوئیل از بابت این مخارج تصویب شده است ۸۶۳ هزار تومان است.(ذکاءالملک دو فقره تصویب وزارت داخله را قرائت کردند.)(فقره اول ۲۷۲۲۰ تومان و فقره دوم ۱۸۹۴۰ تومان.)
رئیس ـ پس آنچه کمیسیون تصویب کرده مالیات آلات نقاله است ما هم درشکه‌های کرایه را اضافه کردیم جمع این می‌شود ۱۸۱۶۳ تومان.
وکیل التجار ـ بنده می‌خواهم اساساً عرض بکنم که در قانون بلدی برای ما مقرر شده و غیر از آنچه قانوناً معین شده بلدیه حق تصرف ندارد و این نکته به تمام ادارت بلدی هر جاباید فهمانید که نباید اول یک صورت مخارج مفصلی بنویسند بعد بگردند عقب محلاتش مثلا یک اداره بلدی شصت هزار تومان ماهی پنج هزار تومان بدون محل و دخل نباید از برای مخارج تعیین نمتید بلدی باید امروز آن چیزی که تصویب و معین شده است او را خرج کند و ماخذ قرار بدهد مال امروز را خرج کند و بعد آن چیزی که پیدا کرد احتساب زیاد کند و اداره را توسعه بدهد و ماه به ماه به مخارجش بیافزاید هر قدر پول داده می‌شود باید اهالی هفت هزارش شش هزارش خرج شده تومانی سه قران یا دو ریال خرج اداره نماید این اساس است که بنده خیلی لازم میدانم.
کاشف ـ اینها دو قسم است یکی جزو مصارف دولتی است یکی جزو مصارف شهری یک قسم جزو مخارج بلدی است این را باید وزارت مالیه یا بلدیه خودشان بسنجد و تفریق کند هر چقدر متعلق ه بلدی است و چقدر راجع به مالیات دولتی است این نظامنامه انجمن بلدی که از نظر مجلس گذشت از آن وقت شروع شده است در اکثر جاها با جرای آن بنده از تهران اطلاع ندارم ولی از سایر ولایات اطلاع دارم که مالیاتی را کهشرح میداده‌اند گرفته‌اند و به مصارفی زده‌اند که لازم بوده و بلدیه تصویب کرده است.
وکیل الرعایا ـ بنده لازم میدانم توضیحاتی که دارم عرض کنم بلدیه در هر جا همان است که الان در تهران است همه جا هم یک مقدار مصارف شهری بود که بیش از این در هر جا که اسم بلدیه و قانون بلدیه نبود و به اسم‌های دیگر به اسم داروغه و احتساب و تفنگچی گری می‌گرفتند و برای شهر مخارج می‌کردند در هر جا به همین عنوان که کمیسیون در نظر گرفته‌اند ویک چیزی به مجلس پیشنهاد کرده‌اند بلدیه هست ما اول باید زمین را نگاهداریم آن وقت نقاشی به دیوارهایش کنیم و حالا منکر این هم نیستم خیلی الان می‌خواهد شهر ما مثل شهر پاریس بشود این بچه خواهد شد به کلیه مردمان عاقل آن به چطور خواهد شد به طور اجتماع و مشورت دور یکدیگر بنشینند ببینند چه باید بکنند و بنده یک نفر ایرانی سراغ ندارم که او نفهمد از ده شاهی عایدی نمی‌شود خرجهای گزاف کرد بدبختانه هر چه اهل این مملکت پول دادند زیر پایشان را تمیز کنند خانه اش را خرات کردند خدایا تو میدانی من در این مکان مقدس دروغ نمی‌گویم اهل این مملکت هر چه به روسای خودشان دادند آنها را اسباب قرار دادند برای اذیت آنها همه ما می‌خواهیم اول یک بنای بزرگی بنا کنیم و نمیدانیم چکار کنیم عجالتاً برای مقداری از اعضای بلدیه وجه لازم است و آن را باید بلدیه قانون بگذارد و به توسط وزارت داخله به مجلس پیشنهاد کند و مجلس بعد از شور اول و ثانی در آن رأی داده سمت و قانونیت پیدا کند مردم هم راضی هستند زائد بر او را بدهند برای اینکه شهرستان تمیز باشد برای چه تهرانی که الان پایتخت شما است مگر مکه است که من دخله فمن کان آمنا که هر کس وارد می‌شد از همه چیز باید معاف باشد.
منتصرالسلطان ـ بنده می‌خواستم عرض کنم که فرمایش آقای متین السلطنه متین است و صحیح باید یک فروعی بر مالیات امروزی بست و آن مالیای که از شهرها و قراء و قصبه‌ها می‌گیریم آنها باید خرج قشونی بشود و اگر نبود در بندر عباس که چندی قبل مغشوش بود تامین حاصل نمی‌شد رعیت بیچاره زحمت می‌کشد که ما چند نفر شهری می‌خواهیم در خیابان قشنگ راه برویم و پوطین‌های ما روش گرد نگیرد خیلی افسوس می‌خوردم که ما هیچ نگاه نمی‌کنیم به رعایای بلوچستان و فلان شهر دوردست که چقدر این بیچاره‌ها عرق می‌ریزند و این مالیات می‌دهند برای حفظ بیضه اسلام ما اگر بخواهیم مثل سایر ممالک حقیقت وطن پرست باشیم بهتر این است برای تمام این خانه‌های ما مالیات بسته شود به تمام این دکاکین مالیات بسته شود و تمام پارکها مالیات بهش بسته شود و همچنین باغها و مبل‌ها و غیره که داریم مالیات بسته شود فلان اطاق می‌بینم پنج قسم مبل دارد مبل اروپائی عثمانی ایرانی انگلیسی و ینک دنیائی و ژاپونی و غیره دارد اگر می‌خواهد بگوید من از فلان رعیت پست تر نیستم به همان اندازه مالیات می‌دهم می گویم رعیت بیچاره نمی‌تواند زحمت بکشد مالیات بدهد که بلدیه و نظمیه حفظ ایشان را بکند خیر باید دقت زیادتر بشود و از تمام چیزها مالیات گرفته بشود (همه گفتند صحیح است) رئیس ـ مذاکرات در این خصوص به قدر کفایت به عمل آمد خوب است ختم شود و رأی گرفته شود.
شیخ ابراهیم زنجانی ـ موضوع مذاکره د راین بود که مناقشه شده است بین وزارت مالیه و بلدیه و از کمیسیون راپورتی دادند و تصدیق آن را خواستند الآن مدتی است که وقت مجلس را تضییع کرده‌ایم و هی بلند می‌شویم و وعظ می‌کنیم خوب است الآن موضوع آن را معین کنیم و در آن موضوع رأی بگیریم یا رد کنیم چرا بی جهت وقت مجلس را تضییع می‌کنیم.
رئیس ـ این موضوع را کمیسیون تصویب کرده است و راپورت داده است حالا می‌خواهیم ببینیم که مجلس تصویب می‌کند یا خیر.
حاجی شیخعلی ـ این راپورت که از کمیسیون آمده است فقط راجع است به بلدیه طهران یا هر بلدیه آن چیز را که مجلس رأی می‌دهد باید کلیت داشته باشد خوب است این مطلب توضیح شود تا تمام انجمنها تکلیف خود را بدانند.
رئیس ـ مذاکره در این است که برای بلدیه بارها محلها از قدیم الایام و بعضی از آنها را مجلس سابق تصویب کرده است و از این مذاکره از برای کلیه بلدیه‌ها است ولی الان اینجا یک چیز حاضر است که آن بلدیه طهران است عجالتاً در ترتیب محل‌های آن مذاکره و اخذ رأی می‌شود تا برسد به بلدیه سایر جاها (معزز الملک تصویب کمیسیون را قرائت کرد).
رئیس ـ مقصود این است که این قسمت آخری راجع به رأی است که خوانده شد که کمیسیون تصویب می‌کند که این بیست و چهار هزار و چهار صد و کسری را به بلدیه طهران باید داد.
صدیق حضرت ـ در اینجا فقط درشکه کرایه اسم برده شده است درشکه اربابی هم جزو است یا خیر احتمال می‌رود که جزو باشد آنکه مجلس گذشته تصویب کرده درشکه‌های کرایه است.
رئیس ـ چون اینجا بطور عموم نوشته شده و از بلدیه هم نوشته‌اند که اربابی را هم علاوه کنیم هم درشکه اربابی است هم کرایه.
صدیق حضرت ـ بلی آنچه آنجا نوشته‌اند علاوه بر آنهفت هزار و پانصد تومان خواهد شد.
متین السلطنه ـ اینه در راپورت نوشته شده و کسر بودجه یک کرور است بنده اینجا مدعی هستم هیچ همچو چیزی نمی‌شود و این صغرا و کبرا که نوشته است غلط است.
رئیس ـ فرض کنید یک کرور است یا چهار صد هزار تومان است.
میرزا مرتضی قلیخان ـ این رأی رأی کلی است نه مخصوص برای اینکه کمیسیون فقط توضیع قانون را کرد و راپورت داده است میگوید آنچه بایستی بلدیه بگیرد باید به موجب قانون باشد که به تصویب مجلس و صحه همایونی رسیده باشد پس این باید در همه جا همین طور بشود پس باید بطور کلی رأی داد اما در باب آنچه مجلس سابق رأی داده است یک رأی گرفتن لازم نیست به جهت اینکه رأی داده شده است و گذشته است مجلس در خصوص این راپورت که از کمیسیون آمده باید رأی بدهد که صحیح است یا خیر.
رئیس ـ رأی می‌گیریم که این راپورت که توضیع قانونی کرده است صحیح است یاخیر.
وکیل التجار ـ فقط موضوع چون خیلی مهم است باید معلوم شود اینجا نوشته است از قبیل احتساب و روشنائی و غیره و این معلوم نیست که چیست.
صدیق حضرت ـ آنچه کمیسیون تصویب کرده و پیشنهاد نموده است ۲۶۳۶۳ تومان است و آنچه بلدیه صورت داده بیست و هفت هزار و دویست و بیست تومان و آنچه را که کمیسیون تصویب کرده بیشتر از آن چیزی است که بلدیه خودش از قرار محلها عمل می‌کند.
رئیس ـ پس رأی می‌گیریم آنچه کمیسیون مالیه تصویب کرده است خرج نماید و اگر در ثانی این مقدار برای بلدیه کفایت نکرد عوارض دیگری ایجاد خواهد شد ولی به تصویب مجلس.
مؤتمن الملک ـ مقصود این است که نوشته شود که این مقدار را بلدیه از وزارت مالیه می‌گیرد نه اینکه خودش آدم بگذارد و از محل بگیرد پول وارد صندوق مالیه شود و از آنجا به بلدیه تسلیم کند.
اسدالله میرزا ـ فرض بفرمائید در کرمان یک عوارض محلی می‌گذارند باید آن عوارض بیاید به تهران مخارج مملکتی یا مخارج محلی فرق دارد آن چیزی که به جهت مخارج محلی گرفته می‌شود هیچ وقت از مالیه نمی‌آید.
مؤتمن الملک ـ عرض نکردم برود به خزانه مالیه عرض کردم وارد صندوق مالیه شود در کرمان هم وزارت مالیه یک صندوقی برای مالیات خواهد داشت عوارضی وارد آن می‌شود و از آن به بلدیه می‌رسد.
صدیق حضرت ـ خوب است صورت رأی این طور نوشته شود که هیجده هزار و هشتصد و شصت و سه تومان هر چه هست آنچه از درشکه‌های اربابی و کرایه عمل می‌شود پس از وضع مخارج عاید بلدیه شود.
رئیس ـ اینجا بعضی از نمایندگان تقاضای رأی علنی کرده‌اند چون اوراق هم حاضر نشد حالا رأی به قیام و قعود گرفته می‌شود.
متین السلطنه ـ اینجا مکرر صحبت شد که مدتی که برای اجرای نظامنامه معین شده که بعد از آن کاملاً مجرا شود یک هفته بود و بنا شد بعد از آن تمام جزئیات نظامنامه مراعات شود و این مطلب هم خالی از حقیقت نیست ممکن است یک مطلبی که به نسبه غیر مهم باشد امروز مذاکره شود و رأی گرفتن در این مسئله بماند برای جلسه آتیه که در این مدت باز تحقیقات خارجه بشود و آن وقت رأی گرفته شود و اگر این طور شود البته سنجیده تر خواهد بود.
رئیس ـ رأی می‌گیریم در اینجا که موافق تقاضای آقای متین السلطنه این رأی به جلسه آتیه بماند یا اینکه در هیمن جلسه اخذ رأی بشود هر کس تصویب می‌کند بماند به جلسه آتیه قیام نماید (تصویب شد).
رئیس ـ رأی می‌گیریم در اینکه به بلدیه تهران موافق تصویب کمیسیون این اندازه‌ها داده شود هر کس تصویب می‌کند قیام نماید. (تصویب شد) وحید الملک ـ عرضی دارم و آن این است که آقای مؤتمن الملک اظهاری کردند در باب رعایت نظام داخلی و رعایت مخالف و موافق در نطق استدعا دارم نطقها به طریق مخالف و موافق شود.
رئیس ـ رعایت می‌شود (راپورت کمیسیون اعتبارنامه‌ها راجع به نمایندگان کاشان قرائت شد).
رئیس ـ این راپورت راجه به نمایندگان کاشان است و دو مرتبه قرائت شده و مذاکرات زیاد به عمل آمده برای اینکه مختصر مذاکراتی بشود و تکلیف معلوم بشود قرائت شد و یک نفر از این دو نفر به موحب این ورقه استعفا داده است و پاره ملاحظات بوده که راجع به آن یک نفر نبوده است به این جهت مذاکرات کمتر خواهد شد (عریضه استعفا به امضای احمد علی فخر الممالک قرائت شد).
حسنعلی خان ـ در این مسئله در دو جلسه آنچه مذاکراتی که می‌بایستی بشود شده و قبل از اینکه بدانم غفاری استعفا کرده است و قرائت نامه ایشان قرائت شود می‌خواستم عرض کنم که تا ایشان تفکیک شوند و درباره هر کدام از ایشان جداگانه رأی بدهند پاره از ایرادات بود که راجع به شیبانی نبوده مثل نفوذ حکومتی و مسئله سن که همان اختصاص به غفاری داشته است پس بهتر این است که در این موضوع مجلس تفکیک بین این دو نفر بکند و درباره هر یک جداگانه رأی بدهد.
سلیمان میرزا ـ این استعفا مانع تحقیق خواهد بود زیرا که در نظامنامه داخلی قید شده است که اگر نماینده در اثنای تحقیق انتخاب او استعفا بدهد مانع تحقیق انتخاب او نخواهد بود.
متین السلطنه ـ من این را استعفا نمی دانم برای اینکه در ابتدایش گردن ما گذاشته است که انتخاب من صحیح است و مثل این است که اگر برای شما ک دچار محظوراتی می‌شود دلم نمی‌سوخت استعفا نمی‌دادم و تأیید می‌کنم فرمایش آقای حسنعلی خان را که باید تفکیک نمود برای اینکه اغلب از ایرادات درباره غفاری است و راجع به آقای شیبانی نیست بعتر این است که اعم از اینکه استعفا را قبول کنیم یا نکینم درباره هر یک جداگانه رأی بدهیم.
میرزا اسمعیل نوبری ـ فرمایش حضرت و الا سلیمان میرزا که باید تفکیک شود صحیح است باید مجلس هم همین کار را بکند به جهت این بعضی از ملاحظات هست که درباره هر دو نیست و فرمایش آقای متین السلطنه که فرمودند استعفا نیست استعفا صحیح است ولی مقدمات بدی نوشته است.
فهیم الملک ـ کمیسیون خودش تفکیک کرده است زیرا که در نه ماده ایرادات و نظریات خودشان را گفته‌اند و یکی یکی مذاکره می‌شود هر کدام را مجلس صحیح میداند قبول می‌کند والّا رد می‌کنند و معلوم است که بعضی از ایرادات راجع به هر دو است و بعضی به یک نفر راجع می‌شود و در ضمن تصویب معلوم خواهد شد که کدام را مجلس تصویب کرده است و هر کدام که رد شد تجدید انتخاب می‌شود و این استعفائی هم که حالا کرده‌اند اگر وکالت ایشان رد شد که هیچ والّا استعفا صحیح است و عوض را مجلس انتخاب می‌نماید.
آقای سید جلیل ـ این استعفا را استعفا نمی‌توان گفت استعفا بعد از قبول است و این در حالی که تصدیق به نمایندگی او نشده است استعفا داده است هم در خصوص تفکیک این موادی که در آنجا نوشته است یک ماده از آن راجع است به مسئله سن که به یک نفر اختصاص دارد در باقی ایرادات شریکند و در این موضوع دو مرتبه مذاکره شده و تمام آقایان وکلا از خارج و داخل تحقیقات کرده‌اند که امروز اخذ رأی شده مطلب ختم شود.
ابوالقاسم میرزا ـ می‌خواستم عرض کنم آن موادی که کمیسیون در راپورت نوشته است کلیه در وضع انتخاب است که راجع به هر دو است فقط یک ماده در خصوص سن است که راجع به غفاری است اگر چنانچه مجلس آن مواد را پذیرفته است هیچ والّا آن مواد را یک یک مطرح کرده مذاکره می‌کنیم و رأی می‌گیریم.
اسدالله میرزا ـ اول اظهار شد که در این موضوع امروز فقط رأی گرفته می‌شود بعد داخل مذاکرات شویم بعضی از آقایان می‌فرمایند تمام موادی که نوشته شده است در صورتی که گفتم آن ایراداتی که در باب نفوذ حکومتی که مشعر بود پسر نایب الحکومه بود و نافذ بود و همچنین در باب سن اینها راجع به آقای غفاری بوده که ایشان حکومت داشته است در هر حال به عقیده بنده این است که مذاکرات آنچه باید بشود شده باید از اکثریت رأی گرفته مطلب ختم شود.
وحید الملک ـ بنده تایید می‌کنم فرمایش آقای متین السلطنه را و ابداً این استعفا را نمی‌پذیرم زیرا که در استعفا نامه حقانیت انتخاب خودش را شخصا مسلم می‌دهد و می‌نویسد که معاندین این کار را کرده‌اند معاندین کجا خارج یا داخل این راپورتی است که از کمیسیون آمده است و در آخر عقیتده خود را اظهار کرده خوب است آن عقیده هم خوانده شود اگر در عقیده کمیسیون تشکیلی یا اسم اختصاصی به هر یک از این آقایان برده شده است بفرمائید اگر آقایان خیال می‌کنند که عقیده کمیسیون راجع است به کلیه انتخابات کاشان و عدم قانونیت انجمن ولایتی آنجا خوب است به یک رأی بر عقیده کمیسیوی اظهار شود در راپورت کمیسیون نه اسم از تفکیک است نه راجع به یکی از آنها این راجع است به کلیه انتخابات کاشان.
حسین علیخان ـ بنده عرض می‌کنم این راپورت دارای مواد مختلفه است بعضی از آن مواد راجع به شخص شیبانی است و بعضی راجع به غفاری است و بعضی هم ظاهراً راجع به هر دوست در این صورت نمی‌شود کلیه مطرح کرده باید تفکیک شود یا آنکه ماده به ماده مطرح شود چاره جز این ندارد.
ناصر الاسلام ـ بنده عرض می‌کنم اولاً به همان ادله که ذکر شد چه آقای حسینعلیخان فرمودند چه دیگران باید هم بین آقای غفاری و شیبانی تفکیک شود و هم بین مواد و پاره ملاحظات خارجی واداشت کمیسیون را به این دقتهای زیاد و این کنجکاویها و به این اندازه دقت در اعتبار نامه دیگران شده است و حالاکه یکی از آنها استعفا کرده بنده عقیده‌ام این است که استعفای او را بپذیرند و در خصوص آقای شیبانی مذاکره نموده رأی بگیرند.
معززالملک ـ بنده می‌خواستم عرض کنم در این راپورت بعضی شرایط است که مبطل انتخابات اصلا نیست و در این راپورت ذکر شده است و کمیسیون هم مکلف به این نبوده است که در آن خصوص تحقیقات نماید مثلاً اینکه فلان انجمن ولایتی قانونی تشکیل شده است یا خیر جز تکلیف کمیسیون نبوده است و بعضی شرایط است که مبطل است اینکه انجمن ولایتی قانونی نبوده ابطال انتخابات را نمی‌نماید باری در آن شرایط که مخل و مبطل انتخابات است این دو نفر شرکت ندارند مثلاً در ماده راجع به علت سن و با اینکه غفاری پسر حاکم بوده و نفوذ حکومتی داشته اینها راجع به آقای غفاری است و راجع به شیبانی نیست پس باید تفکیک شود در این مواد سه شرط است که راجع به غفاری است دو شرط که عرض کردم واضح است و یک شرط که عمده آن است مخفی است و تمام ماها میدانیم و نمی‌خواهیم بگوئیم و بنده عرض می‌کنم حالا که استعفا داده است و ما را راحت کرده است پس در حق آقای شیبانی مذاکره مینمائیم و رأی می‌گیریم.
فهیم الملک ـ اینکه آقای معززالملک فرمودند کمیسیون مکلف به تحقیق حال انجمن نبوده است و قانونی نبودن انجمن ضرری به انتخاب ایشان نمیرساند این مطلب صحیح نیست و بنده به کلی رد می‌کنم عرض می‌کنم چون انجمن نظار انتخاب شده است از اعضای انجمن ولایتی که او بی قانونی بوده است و معلوم است صحت انجمن نظار موجب صحت انتخاب و بطلان انجمن نظار باعث بطلان انتخابا بالبداهه خواهد شد به جهت اینکه وقتی در خود انجمن نظار اشکالات وارد شود اطمینانی به اعمال آنها و صحت انتخابات نخواهد بود با وجود شکایت اما اینکه فرمودند تفکیک شود تا یک انداره صحیح است ولی در بعضی از مواد هم شریک می‌باشند اما در خصوص این جز از فرمایش ایشان که مجلس استعفای او را بپذیرد این به کلی غلط است برای اینکه الان مشکوک است نمایندگی ایشان پس از خواند ماده به ماده و دقت در آنها آن وقت رأی درباره ایشان گرفته می‌شود مجلس قبول می‌کند یا رد می‌کند اما پس از آنکه استعفای ایشان را قبول کردیم ثابت می‌کند صحت انتخاب ایشان را و این نمی‌شود پس باید در حق ایشان هم اول از مجلس رأی گرفته شود در صورتی که ایشان پذیرفته شدند آن وقت مجلس مختار است در رد و قبول استعفای ایشان.
تقی زاده ـ اینکه معزز الملک اظهار کردند یک حهت مخفی داشته است اولاً این را رد می‌کنم و هیچ علت مخفی نداشته است و اینکه استعفای او را بپذیریم اسمش را بگوئید چه بگذاریم استعفای که بپذیریم استعفای کسی را که معلوم نیست وکیل است یا خیر به علاوه یک مطلب عمده در این ملحوظ است و آن این است که اگر استعفا را قبول کنیم ثابت می‌کند وکالت را آن وقت عوض او را که بخواهیم انتخاب کنیم حق مجلس می‌شود انتخابش اما در صورتیکه مجلس نپذیرفت وکالت او ار حق خود کاشانست عوض او را انتخاب کند یعنی وکیل خودش را انتخاب نماید و در آخر عرض خودم می‌گویم درباره اشخاص هم باید رأی مخفی گرفته شود.
ابوالقاسم میرزا ـ ملاحظه می‌شود از اجازه هائی که داده می‌شود حضرت عالی ملاحظات شخص میفرمائید برای اینکه بنده وقتی اجازه خواستم آنجا آقای معزز الملک نوشتند اسم بنده را و بعد از بنده چند نفر اجازه خواستند حضرت عالی به آنها اجاره دادید و به بنده اجازه ندادید.
رئیس ـ اسم شما اینجا نوشته است و ده نفر قبل از شما اجاره خواسته‌اند اینجا نوشته شده است من تمام آن ده نفر را کنار بگذارم به شما اجاره بدهم شما ابداً حق این اظهار را نداشتید من به چه جهت و چه ملاحظه می‌کنم.
ابوالقاسم میرزا ـ عرض می‌کنم.
رئیس ـ ابداً حق ندارید و به توسط زنگ مجلس را ساکت نمودند.
ابوالقاسم میرزا ـ به موجب نظامنامه باید رعایت موافق و مخالف شود و بنده مخالف بودم و شما به چند نفر موافق پیاپی اجازه دادید.
رئیس ـ اولاً چطور بدانم که شما مخالف یا موافق بودید ثانیاً اینکه پیاپی هم اجازه داده شود نمی‌شود چند نفر گذاشت و به شما اجازه داد.
آقا شیخ اسمعیل هشترودی ـ غرض ابوالقاسم میرزا این است که باید به من به موجب نظامنامه اجازه بدهید که مخالف رأی خودم دفاع بکنم و همین طور است که او میگوید.
رئیس ـ اینطور نیست قبل از او اجازه خواسته بودند حالا چون در این راپورت پاره‌ای مواد هست که فقط راجع به آقای غفاری است از قبیل قلت سن و نایب الحکومگی و غیره که شامل آقای شیبانی نمی‌شود به این جهت باید تقکیک نمائیم و اول در حق آقای عفاری رأی می‌گیریم هر کس نمایندگی آقای غفاری را موافق راپورت کمیسیون نمی‌کند مهره سیاه بیاندازد و هر کس تصویب می‌کند سفید خواهد انداخت.(رأی گرفته شد.)
آقای معاضد الملک نتیجه را به اینطور اعلام نمودند.
- عده حضار ۵۴ نفر
- مهره سفید ۹
- سیاه ۴۰
- امتناع ۵.
رئیس ـ موافق این رأی نمایندگی آقای غفاری رد شد.
وحیدالملک ـ پس باید عوض ایشانرا حوزه کاشان انتخاب نماید.
رئیس ـ در خصوص نمایندگی آقای شیبانی رأی می‌گیریم هر کس موافق راپورت کمیسیون نمایندگی ایشان را رد می‌کند سیاه و هر کس قبول می‌کند سفید خواهد انداخت.
(رأی گرفته شد معاضد الملک نتیجه را به اینطور اعلام کرد.)
- عده حضار ۵۷
- سفید ۳۲
- سیاه ۲۰
- امتناع ۵
رئیس ـ به موجب این رأی آقای شیبانی به عضویت مجلس قبول شدند.
وزیر عدلیه ـ لایحه‌ای است راجعه به قوانین نکول و قبول بروات تجارتی قبلاً لازم است بعضی توضیحات بدهیم بعضی مسائل است که درحکم عدلیه محتاج الیه امروزه است به طوریکه نمی‌توانیم منتظر گذشتن کلیه قوانین عدلیه در مجلس شورای ملی بشویم به این جهت بنده لایم دانستم ک آنها را بیندازیم با اجازه مجلس تا هم یک درجه تکلیف مردم معین شود و هم تکلیف محاکم معلوم و معین شود از آن جمله همین قانون نکول و قبول بروات تجارتیست که لازم میدانم هر چه زودتر از مجلس بگذرد و اگر اجازه میفرمائید این مقدمه که خیلی مختصر است قرائت شود مقدمه که در ظهر آن لایحه از لسان وزیر عدلیه نوشته شده بود مبنی بر دلیل مختصری بر لزوم آن قانون قرائت نمودند بعد خود لایحه قانون را ذکاءالملک قرائت کردند.
رئیس ـ مجلس تصویب می‌کند که به کمیسیون مبتکرات برود.
وزیر عدلیه ـ بنده فوریت این قانون را تقاضا می‌کنم.
رئیس ـ حالا لازم است به کمیسیون عدلیه یا به کمیسیون مبتکرات کدام رجوع شود.(گفتند به کمیسیون قانونی عدلیه رجوع شود.)
رئیس ـ جناب وزیر عدلیه تقاضای فوریت آن را می‌نمایند مجلس حرفی دارد یا خیر؟
آقا شیخ اسمعیل هشترودی ـ فوریت را به اصطلاح نظامنامه.
رئیس ـ بلی.
افتخار الواعظین ـ وزیر مالیه لایحه آورده بودند و فوریت را تقاضا کردند چون معنی فوریت را نمی‌دانستند حالا لازم است معلوم شود که ایشان هم فوریت در نظامنامه موادشان است یا خیر؟
رئیس ـ بلی فوریت به اصطلاحی که در نظامنامه داخلی قرار شده است این است که پس از مراجعت از کمیسیون بیش از یک شور در آن نمی‌شود.
وزیر عدلیه ـ خیر مجلس هر قدر می‌خواهد در این شور نماید عرض بنده از فوریت آیت که بر سایر قوانین که به مجلس پیشنهاد شده است مقدم دارند مثلاً مقدم بر قانون ثبت اسناد نمایند.
رئیس ـ یک ربع نتفس است.(مجلس متفرق شد پس از بیست دقیقه منعقد گردید.)
(ذکاء الملک راپورت کمیسیون مذاکرات را راجع به طرح آقای تقی زاده در خصوص انتخابات مجلس قرائت کردند.)
لسان الحکما ـ لازم است کمیسیون عین طرح آقای تقی زاده را هم عودت بدهد بعد اصلاحاتیکه کرده است بنویسد حالا هم اول همان طرح را قرائت نمایند.(عین عبارت طرح آقای تقی زاده را قرائت کردند در خصوص عبارت کمیسیون مذاکرات زیاد به عمل آمده پاره اشکالات کرد بعد از آنکه به واسطه توضیحات رفع پاره اعتراضات شد رئیس اظهار کرد اول به عبارتیکه کمیسیون نوشته است رأی می‌گیریم هر کس این عبارت را تصویب می‌کند قیام نماید.)
رئیس ـ با ۲۸ نفر رأی دهندگان از جمله ۵۸ نفر اکثریت حاصل است.
(راپورت کمیسیون بودجه راجع به حقوق مرحوم میرزا محمد علیخان لشکر نویس قرائت شد مشعر بر اینکه در حق شهباز خان و غیاث الدوله که مشغول کارند کمیسیون بودجه چیزی تصویب نمی‌کند داده شود لکن در حق سعید حضرت که بیکار است و عیال و دختر او تصویب می‌کند.)
وکیل الرعایا ـ در راپورت دیده می‌شود تا دینارات هم نوشته می‌شود خوب است اینرا بعد از این ترک کنند و تمام بنویسند.
محمد هاشم میرزا ـ در قانون متوفیات گویا نوشته شده است از پانصد تومان به بالا را نباید داد حالا باید دانست که این دائمی است یا موقتی است.
ارباب کیخسرو ـ اینکه گقتند کسر نباید بنویسند و در قانون متوفیات نوشته شده است کسر در اصل است نه کسر در تقسیم.
وکیل التجار ـ بنده باز در پیشنهاد خودم عرض دارم ک در حق اینها لازم است توضیحات بدهند که حال فقر و غنای آنها چیست و آنها که مستخدم هستند و وضعشان چیست تا از روی بصیرت رأی می‌توانم بدهم.
لسان الحکما ـ بنده عرض می‌کنم اینکه در حق آن دو نفر که مستخدم هستند چیزی بر قرار نشده است اسباب دل سردی مستخدمین دولت خواهد شد بنده عقیده‌ام این است که همان قسمت را به آنها بدهند و جزو مواجب اینها محسوب نمایند.
فهیم الملک ـ امروز نظر کمیسیون و مجلس باید در این مسئله همیشه معطوف باشد که آن ترتیب غلط سابق که حقوق داده می‌شد منسوخ نمایند و امروز که در حق آن دو نفر چیزی منظور نکرده است کمیسیون به مناسبت این است که آنها مشغول کارند و حقوقی هم دارند لکن آن یک پسر به مدرسه می‌رود و هنوز قابل اشتغال به یک خدمت و نوکری نیست و در حق عیال او و آن پسر هم مقرر شد ملاحظه این است که هر قسم بوده یا به حق یا به باطل ترتیب نوکری سابق آنطور بوده پدر آنها خدمت کرده است بدانند که دولت و ملت حقوق خدمت آنها را منظور دارند.
ارباب کیخسرو ـ به موجب قانون متوفیات باید نصف حقوق را تا پانرده سال در حق ورثه برقرار کرد.
فهیم الملک ـ این شرط در صورتی است که حقوق کمتر از پانصد تومان باشد.
سلیمان میرزا ـ بنده عقیده‌ام این است که حقوق را باید به مستخدمین دولت داد و در آنجا آنها که مشغول خدمت هستند به آنها داده نشده است باید به آنها داده شود و از بابت حق خدمت آنها یعنی حقوق اداری آنها محسوب شود.
وکیل الرعایا ـ بنده عقیده‌ام این است که قانون متوفیات که نوشته شده است مادام که مجلس او را نسخ نکرده است باید مجرا باشد به همان ترتیب که ذکر شد اگر کسی مشغول خدمت دولتی است حقوقی که به او داده می‌شود از بابت اداری او محسوب می‌شود لکن در حق آنها هم که مشغول خدمت هستند و به موجب آن قانون هر چه دلالت دارد یک چیزی می‌دهیم آن حق السکوت را بنده می‌گویم باید داد با یک ترتیب صحیح در این باب داده شود.
افتخار الواعظین ـ بنده عرض می‌کنم برای اینکه به مستخدمین دولت با امیدواری مشغول خدمت باشد بنده رأی کمیسیون را تصویب می‌کنم.
اسدالله میرزا ـ این یک مسئله قانونی است و اینجا یک اشکال قانونی پیدا خواهدشد اینکه یک شخص مثلاً مستخدم دولت است و صد تومان مثلاً مواجب دارد بعد دو پسر دارد یکی مستخدم است و یکی بیکار شما از این صد تومان میگوئید با اینکه بیکار است یک چیزی داده شود اما با آنکه مشغول خدمت است اگر هم داده می‌شود جزو حقوق اداری او محسوب شود یعنی در واقع به او داده نمی‌شود همان فردی است که از حقوق اداری خودش می‌گیرد فرض می‌کنیم این دو نفر هم فوت شدند آن وقت ورثه آن پسر که بیکار است باز نصف حقوق پدری خودش را می‌برد و ورثه آنکه ساله به دولت خدمت کرده است به کلی بی بهره است این ترتیب به کلی غلط است باید یک فکر صحیحی کرد بلکه این ترتیب از دو جهت ضرر دارد هم اینکه مشغول کار است حال سرد می‌شود هم آنکه بیکار است اگر کفایت او را نکند آنچه به او می‌رسد دیگر عقب کار نخواهد رفت.
آقا سید جلیل ـ اولاً آنچه در قانون متوفیات است و آقایان گاهی به آن اشاره می‌کنند آن در کمتر از پانصد تومان است علاوه بر پانصد تومان با اجازه مجلس است ام اینکه گفته می‌شود گاهی مناط فقیر و غنی را ملحوظ دارند خوب است آن ملاحظه را هم بنمایند که از چه اشخاص این پولها گرفته می‌شود آن وقت رأی بدهند.
فهیم الملک ـ اولاً در حق آنها که وجهی برقرار شده است برقرار شده است چنانچه عرض کردم به واسطه این بود که هنوز قابلیت دخول در نوکری را ندارند و به ملاحظه سابقه خدمات آباء آنها همین قدر شما یک چیزی به آنها می‌دهید که صرف معاش جزئی نمایند تا وقتیکه پر شد برسند و داخل خدمت شوند البته آن وقت هم همین قسم درباره برادرهای دیگرش میگوئید از حقدق آنها محسوب می‌شود همین قسم آنچه به آنها داده می‌شود از حقوق آنها محسوب می‌شود.
وکیل التجار ـ باز تکرار می‌کنم عرض خود را که اینگونه از مطالب باید توضیحاتی کافیه به مجلس بیاید تا نمایندگان بتوانند رأی خود را درست اظهار نمایند چون میدانم این اشخاص که دارای حقوق دولتی می‌باشند اغلب در زمان حیات خودشان از برای پسرهای خودشان هم یک مستمری وظیفه برقرار می‌کردند آیا اینها هم خودشان مستمری دارند یا ندارند یا کدام دارند کدام ندارند این مطالب درس باید توضیح بشود.
آقا شیخ اسمعیل نوبری ـ اینکه گفته می‌شود که اگر آنها که خدمت می‌کنند حقوق داده نشود اسباب یاس سایرین می‌شود اینطور نیست به عکس است امیدواری است که بازماندگان آنها چیزی ندارند معاش داده می‌شود دیگر آنکه باید دانستکه مجلس شورای ملی مجلس موعظه نیست نباید موعظه کرد و ما نیامده‌ایم به هر کس که فقیر است معاش بدهیم والّا باید به تمام سی کرور مستمری بدهیم.
وکیل الرعایا ـ باید دانست که این پول از چه اشخاص گرفته می‌شود و برای چه گرفته می‌شود و این مملکت را شما به کدام پول خواهید اداره کرد همین پولها را باید صرف کنید آن را هم که همین قدر است به این اشخاص بدهید این حق سکوت را هم می‌دهیم بگیرند و ممنون باشند.
اسدالله میرزا ـ اینجا یک اشتباه بزرگی شده است اینجا دو برادر هستند کهمشغول خدمت هستند دو برادر هستند که مشغول خدمت نیستند شما به آن دو نفری که بیکارند حقوق می‌دهید و بعد هم به اولاد آنها می‌رسد در صورتیکه آنها که مشغول خدمت هستند به کلی بی بهره هستند آن وقت هی میگوئید ملاحظه نمی‌کنند این پول از کجا می‌آید و به کجا می‌رود در صورتیکه قانون چیزیست که متساوی شامل افراد می‌شود این هیچ صحیح نیست به عقیده بنده باید ترتیب دیگری را اتخاذ کرد.
تقی زاده ـ اینها که یکی یکی میاوریم در مجلس به عقیده بنده وقت مجلس ضایع می‌شود اینکه اینها حق ندارند از مسلمات و بدیهیات است ما در قانون اساسی یک فصل آوردیم که نگویند وزیر افتخاری نباشد بگویند وزیر افخم اما برای الفاظ فکری نکردیم مثلاً اینکه میگویند حقوق مقوق معنی ندارد این بواطیل است این همان عادت می‌شود و اخلاق رذیله سابقین است که مملکت را چاپیدند حالا ما نشسته‌ایم همان اساس را در مجلس می‌گذاریم که به این داده شود یا داده نشود بنده گمان می‌کنم اصلاً باید داده مجلس بگوید دادن غلط است و فقط در این باب مذاکره بکند که جزئی مناط هم فقیر و عنی را قرار بدهد این شخص متوفی برادر مهندس الممالک یا مهندس باشی است که اولادش هم که دارای مذلت هستند یک یا دو اولادش که شغل دارند باید گفت از آنها که از برای شما اندوخته کرده‌اند مصرف معیشت نمائید.
رئیس ـ حالا گمانم این است که مذاکره به قدر کفایت شده است و موقع رأی گرفتن است یک مرتبه دیگر راپورت را بخوانند.
(ذکاءالملک راپورت کمیسیون بودجه را راجع به حقوق میرزا محمد علیخان مصدق الدوله قرائت کرد.)
رئیس ـ در خصوص راپورت کمیسیون راجع به متوفیات مجلس باید یک ترتیبی اتخاذ کند والّا الان هیجده فقره است که رسیده است در سر هر یک مگر چقدر می‌شود صحبت کرد عجالتاً رأی می‌گیریم در اینکه هر چه کمیسیون تصویب کرده است تا پانزده سال به آنها داده شود موافق صورتیکه قرائت شد هر کس رأی کمیسیون را تصویب می‌کند قیام نماید.
(معاضد الملک نتیجه رأی را اینطور اعلان کرد عده حضار ۴۹ نفر رأی دهندگان ۲۸ نفر.)
رئیس ـ پس مجلس تصویب کرد به آنچه کمیسیون رأی داده است عمل شود با ملاحظه پانزده سال.
آقای شیخ ابراهیم هشترودی ـ من بعد قرار بدهید که رأی را با ورقه که اسم رأی دهندگان در این نوشته شده است رأی بگیرند و اعلان کنند کی‌ها این رأی را داده‌اند شاید گمان کنند منهم این رأی خلاف شرع را داده‌ام.
رئیس ـ خلاف شرع یعنی چه این اظهاری است.
(اسدالله میرزا و جمعی دیگر نیز تعرض کرده و آقا شیخ اسمعیل در مقام جواب بر آمد رئیس ساکت نمود طرفین را.)
رئیس ـجلسه آتیه روز پنجشنبه چهار ساع قبل از غروب است موضوع شش فقره راپورت کمیسیون بودجه است که طبع و توزیع شده راپورت کمیسیون داخله در خصوص خواستن آراء یک نفر را به عضویت در انجمن ایالتی اذربایجان راپورت کمیسیون بودجه در خصوص حقوق دو ساله میرزا احمد خان حیدری در خصوص سئوالاتی که از وزارت جنگ کرده‌اند که طبع و توزیع خواهد شد در خصوص طرح اسدالله نخان راجع به حاضر شدن نمایندگان در کمیسیون بودجه.
(رئیس حرکت کرد مجلس ختم شد.)