مذاکرات مجلس شورای ملی ۱۲ اسفند ۱۲۸۵ نشست ۴۹
| مجلس شورای ملی مجموعه قوانین دوره قانونگذاری نخست | تصمیم‌های مجلس | قانون اساسی مشروطه |
| نمایندگان مجلس شورای ملی دوره قانونگذاری نخست |
مذاکرات مجلس شورای ملی ۱۲ اسفند ۱۲۸۵ نشست ۴۹
مذاکرات دارالشورای ملی روز سه شنبه ۲۰ شهر محرم الحرام ۱۳۲۵
آقا سید محمد تقی خلاصه مذاکرات روز سه شنبه ۱۷ را قرائت کرد.
رئیس- آن فصل قانون که قرار بود در باب رشوه نوشته شود جناب تقی زاده صورتی نوشتند در انجمن مذاکره شد بالاخره طوری قبول کردند حالا قرائت شود.
(صورت قانون رشوه را قرائت کردند که خلاصه مضمون او این است و عمال دیوان در صورت گرفتن رشوه محکومند برد مبلغ مزبور و خلع شدن راشی و مرتشی ازشئونات و خدمات دولتی مادام العمر و قطع شدن مرسوم او).
حاجی سید اسمعیل – این یک جزئش محل شکال است شاید بعنوان تعارف چیزی گرفتند آنوقت داخل رشوه نیست.
حاجی سید نصرالله – بهر عنوان که باشد حرام است این حکم بر او جاری است چیز گرفتن بعنوان تعارف رشوه است فرقی نمیکند.
حاجی سید عبدالحسین – مادامیکه عمال دیوان چیزی بگویند امکان عقلی دارد غیر از رشوه باشد؟
آقا میرزا ابوالحسن خان – باید این لایحه مجدداً خوانده شود هر کس رأی دارد بدهند غرض مجادله نیست.
سعدالدوله – دوباره قرائت شود .
دکتر ولی الله خان – لفظ او راجع بکی است لفظ او را بردارند تا شامل باشد هر دو را.
حاجی سید اسمعیل – عنوان را باید تغییر داد و معین کرد جایز و غیر جایز را من در این باب چیزی نوشته ام اگر مجلس صلاح بداند قرائت شود (صورتیکه حاجی سید اسماعیل نوشته بودند قرائت شده قریب باین مضمون ،
- راشی و مرتشی خلع از مناصب و قطع مرسومات و مواجب آنها و استرداد وجه از مرتشی براشی در صورت حرمت ودر موقع لزوم و ضرورت تعذیر هر یک بنظر حاکم شرع جامع الشرایط).
حسن علی خان – این فصلی را که آقای تقی زاده نوشته اند خیلی خوب است و چیزی بنظرم رسیده اگر ضمیمه شود خیلی بهتر خواهد شد در باب استرداد وجه رشوه از گیرنده دوبرابر بگیرند یک برابر بصاحبش رد نمایند و یک برابر دیگر بمصرف خیریه برسد (جمعی گفتند این نمیشود موافق قانون شرع نیست )
احسن الدوله – چون سابقاً در مسئله رشوه مذاکره شده بود واین لایحه هم اگر چه مطلب دیگری است و همان است که آن شب قرار شد نوشته شود ولی در حقیقت راجع بهمان رشوه است اجازه میدهید بخوانم لایحه را خواندند.
- چند روز است که در مجلس بغیر از مطالب اظهاریه دولتی مذاکره بمیان نیامده لله الحمد والسنه باوجود فلاکت و پریشانی که عموم اهالی ایران گرفتار شده اند این ملت با غیرت من باب تعصب و دولت خواهی که دست اجنبی داخل کار نشود تکالیف دولتی را برای تأدیه نهصد هزار تومان وجه نقد در حق ارباب حقوق لازمه و تعدیل مالیات ولایتی برای سنه آتیه از مرکز طهران بدون محاجه باکثریت آراء در مجلس شورای ملی تصویب و قبول شد در این صورت هیچ انصاف نیست که وزرای دربار همایونی در نظم وامنیت ولایات و رفاه حال ملت سلطان پرست که از جان و مال خود مضایقه ندارند بهیچوجه اقدامی نکرده و تکلیف حکام و مأمورین جزء را معین نکرده ممالک محروسه را باین حالت اغتشاش و ناامنی باقی بگذارند و حال آنکه بموجب فرمان ودستخطهای همایونی تمام مقوصد و منظور اعلیحضرت اقدس شهریاری خلدالله ملکه آسودگی و امنیت عمومی اهالی ایران بوده و هست و ابداً راضی بخرابی مملکت و زحمات فوق العاده وجود مبارک خود نیستند با وجود این برأی العین میبینیم که آنا فآنا از بی نظمی ولایات و ناامنی طرق و از ظلم واستبداد حکام مکتوبا و تلگرافا شکایتها میرسد و بهیچوجه در نظر اولیای دولت محل اعتنا نیست و تکلیف ریاست مجلس است که مراتب را بجاهای لازمه راپورت داده و تحصیل جواب نماید که اینقدر مسامحه از جانب کیست و جهت چیست و یقین دارم اعلیحضرت اقدس شهریاری پادشاه جوان بخت ابدا باین درجه راضی بخرابی مملکت و ملت خود نخواهند بود که در عاقبت مایه ندامت بشود.
- اینهایی را که عرض میکنم جهت دادخواهی است از همه انصاف میخواهم شش ماه است مجلس برقرار شده در این مدت یک نتیجه بنظر برسد دیده نشده آخر اینهائیکه اینجا هستند همه کاسبند و کار و فایده باید بدست بیاورند همانطوریکه رشوه میگرفتند میگیرند و میدهند مجلس باید نتیجه داشته باشد تا یکی یکی در این خصوص رذی ندهند نمیشود چه رضوه چه دزدی تفاوت ندارد شرعا حکم این چه چیز است غیر از تنبیه است دیگر موقع مباحثه نیست آقایان باید امروز این مطلب را تمام کنند قانون رشوه نوشته شود که استرداد پول و مال مردم بشود دو مساوی هم نمیخواهیم یک مساوی که گرفته پس بدهد ما دست او را میبوسیم.
رئیس- در کلیات کسی حرفی ندارد و بایدموضوع را معین کرد.
حاجی محمد اسمعیل – این رأی شما است دو مساوی گرفته نشود شاید بعضیها علاوه چیزی رأی بدهند لایحه نوشته شده خوانده شود رأی بگیرند.
آقا سید مهدی – در صورتیکه راشی هم مقصر است باید بمجازات برسد پس باید پول آن را گرفت بمصرف شرعی برسد (جمعی گفتند این نمیشود همان خلع از خدمت و قطع حقوق مجازات است .)
سعدالدوله – اول بهر اسم ورسم نوشته اید مقصود چیست یعنی اگر یک صاحب منصب نظامی پولی بگیرد و حقوق دولت و ملت را بفروشد مجازات آن هم همین است .
(جمعی گفتند این خیانت است و جزای خائن در حق اوجاری است. )
اگر یک کسی پولی بگیرد و یکی از رجال دولت را مسموم نماید آیا جزای آنهم همین است.
(جمعی گفتند این قتل است و مجازات قاتل در باره او مجری است.)
اگر یک کسی از اعضا مجلس پول بگیرد بر صلاح و مصلحت عامه حرف نزند آن هم رشوه است
(گفتند اینهم داخل عنوان خیانت است )
پس حدود رشوه را معین نمایید ثانیا یاین فصل در حق عمال دیوانی ناقص است و در خارجه فصل مشبعی نوشته اند شما هم بنویسید و تمام حدود هر یک را معین کنید.
رئیس- آقای تقی زاده این فصل را نوشته اند عجاله نظر بعمال دیوانی است.
سعدالدوله – جواب بدهم با اینکه هزار از این قوانین نوشته شود دست از کارهای خودشان نخواهند کشید.
آقا سید حسن تقی زاده – اگر بعضی نوشتن قانون باشد در هر سال در عید نوروز صد تا از این قبیل احکام و قوانین صادر و نوشته میشد که نباید حکام ظلم بکند و رشوه بگیرند و ۰۰۰ ولی مجری نمیشد بجهت اینکه مجازات نداشت حالا باید مجازات گذاشته شود البته مجری خواهد شد.
سعدالدوله – هیچ قانونی تا حال از طرف این مجلس گذارده شده.
آقا سید حسن تقی زاده – غیر از قانون اساسی خیر.
سعدالدوله – آیا مجری شده از شما میپرسم؟ (جمعی گفتند مجری نشده).
حسنعلی خان – چه چیز آن مجری نشده بدانیم و بخواهیم مجری شود.
آقا سید حسن تقی زاده – اذن میدهید توضیحی از برای این فصلیکه نوشته شده بکنم البته میدانید این قانون عقیده شخصی نبود که باینجا رسید شاید بنده بیش از اینها حدودات و مجازات رشوه را میدانم در حقیقت آنطوریکه آن روز آقایان فرمودند و نتیجه کمیسیون و ملاحظه قوانین شرعیه این سه ملاحظه این قانون را تولید کرد و حال هر کدام در کمیسیون رأی داده اند که هیچ هر کس رأی نداده مباحثه دارد بگوید خواهش دارم درست توضیح نمایید که کجای آن اصلاح شود و کجای آن ناقص است.
آقا شیخ ابراهیم – این فصل چیزی زیاد از شرع ندارد.
حسنعلی خان – مخصوصا در فصل مجازات رشوه قید شده که اگر رشوه گرفته باشند از کسی بعنوان جنایتی آن وجه استرداد شود بعلاوه قصاص هم بشود.
حاجی شیخ علی – دو امر است یکی رشوه گرفتن و یکی جنایت هر کدام اینها حکم علیحده دارد.
سعدالدوله – پس رشوه را محدود نمایید.
حسنعلی خان – مخصوصا باید توضیح بشود فرق است مابین شخصی که از وزارتخانه رشوه گرفته با کسی که از خارج باشد این حکمی که نوشته شده در تمام آحاد نمیشود مجری کرد.
حاجی سید نصرالله – موضوع رضوه که از او جنایت و فساد تولید شود حکمش را فرموده‌اند (ان یقتلوا او یصلبوا ینفوا فی الارض).
حسنعلیخان – عمال دیوان هم تفاوت دارد و فرق میکند خیانت فلان وزیر غیر از خیانت فلان تلگرافچی است.
سعدالدوله – آنوقت میگوییم تمام طبقات مردم یکسانند و نمیشود حدود را در قانون معین کرد.
حسنعلی خان – باید حدود هر یک معین باشد.
سعدالدوله – وقتیکه خیانت را داخل رشوه گردید باید حدود را معین نمایید از برای منصب فروشی و لقب فروشی و بی‌استحقاق بکسی کار دادن هر یک از اینها حکم علیحده دارد پس باید معین شود و گفتم یک جز و در این باب از کتب خارجه ترجمه و نوشته شده یعنی حدود هر کسی را بطور مبسوط نوشته اند.
رئیس- آن در یک فصل نمیشود باید فصل نوشته شود.
سعدالدوله – پس همان است که من گفتم هر کس دستورالعمل دارد ملاحظه نمایید چیزی نوشته نشود که مناقص هم باشد.
آقا سید حسن تقی زاده – بلی آنها هم ملاحظه شد ولی بملاحظه شرع گفتیم این طور باشد که نوشته شده لقب فروشی و منصب فروشی را میشود داخل در عنوان دیگر کرد و مجازاتی برای او معین شود.
آقا سید محمد تقی – پس باید همانطور که جناب سعدالدوله فرمودند فصول آنها نوشته شود.
حاجی بحرالعلوم – مندرج بشود در تحت خیانت و غیره احکامش جدا میشود اگر منطبق شد حکمش معلوم واگر نشد داخل در این موضوع بوده و این حکم را دارد.
حسن علیخان – کسی برخلاف تکلیف اداره خود رفتار نماید دستورالعمل میدهند که از روی او رفتار کند نمیکند مثلا بنده رشوه بگیرم و بآن تکلیف عمل نکنم باید معین شود.
حسام الاسلام – اصل رشوه پول گرفتی از کیست برای اینکه باطلی را حق کنند یا حقی را باطل.
حسن علیخان – داخل کردن کسی را باداره که مناسب آن اداره نیست و شاید او دوست آن شخص هم باشد و چیزی هم نگیرد.
حاجی شیخ علی – خیانت است یا نه.
حاجی سیدنصرالله – ما یک رشوه گرفتن و رشوه دادن داریم فقط از حیث رشوه گرفتن غیر از این عبارتی نداریم و از برای رفع این ریشه خبیثه بهتر و مساعدتر از این فصل نمیشود ولی از حیث و جهت دیگر باشد عنوان دیگری دارد وحکم دیگر.
دکتر ولی الله خان – گویا معنی رشوه پیش بعضی درست معلوم نباشد رشوه عبارت است از گرفتن پول از کسی برای اینکه چیزی یا خدمتی را بطور ناحق باو میدهند خوب است سطری بقانون رضوه افزوده شود و مضمون آن این باشد که هر کس بمیل خاطر یا هوای نفس حقی را بغیر محقی بدهد مسئول است عقیده بنده این است اگر چنین مضمونی منظم برشوه شود البته کامل تر خواهد بود.
حاجی سید نصرالله – آنهم ملحق بخیانت است حکم خیانت را دارد.
آقا سید حسن تقی زاده – مملکتی که قانون ندارد و آن هیچگونه لفظ جامع ندارد باید یک مجلس اکادمی داشته باشد که لفظ جعل کند ولی قانون داریم حکم رشوه را شرع گفته است هر جا که دیدیم رشوه است حکم رشوه را بر او جاری میکنیم.
آشیخ ابراهیم – هر گاه کسی مستحق کار است ولی پول میخواهند او را داخل آن منصب نمایند این رشوه نیست.
آقا میرزا ابوالحسنخان – باید یک قانون وسیاستی معین کرد برای کلیه رشوه این که معین شد در موقعش معلوم میشود اگر رشوه برای قتل و جنایت شد آنوقت مجازات رشوه را دارد بعلاوه مجازات قتل و جنایت را هم علیحده دارد مقصود آقایان آن روز بجهت رشوه بود و گفتند مجازات آن موافق شرع بشاد.
حاجی سید نصرالله – حضرت امیر علیه السلام در ضمن خطبه تقسیمی فرموده از مقابله آن اقسام معنی رشوه ظاهر میشود میفرماید (اسدالله ام هدیه یا ام رشوه ) از این تردید معلوم میشود هر تعارفی که در او عنوان صدقه و هدیه نباشد رشوه است لاغیر.
وکیل الرعایا- این حکم رشوه است وقتی که آمدند قضاوت کردند باید موضوع را معین کرد.
آقا سید عبدالله – کلمه آخر کسانیکه متدین بدین اسلام هستند باید شرم بکنند وقتیکه شرع حکمی را معین کرد نباید گفتگو نمایند سه روز است بخواهید عنوان رشوه گرفتن را معین نمایید همان عنوان که نوشته شده کفایت است اگرغیر از این باشد خارج از تکلیف مجلس است آن کار پادشاه است.
آقا میرزا ابوالحسن خان – پریروز بنده همین عرض را کردم .
آقا سید عبدالله – این خلع از منصب و قطع مرسوم سیاست عرفی است و مخالف با شرع هم نیست.
حاجی سید نصرالله – یک سیاست مدنی است که مخالف مذهب نیست در این صورت مجال وسیع است و ممکن است بر حسب مقتضیات قبول تغییرات کرد لیکن جاییکه مؤدی بمخالفت مذهب شود هیچ امری پذیرفته نمیشود.
آقا سید حسن تقی زاده – آنچه از شرع رسیده اینجاست و نوشته شده آنچه بالاتر نوشته شده اگر اعلانیه مخالف شرع است او را بزنند.
آقا سید عبدالله – نه خیر او مجازات شرعی نیست ولی مخالف شرع هم نیست وقتیکه شخص سلطان بگوید من هم بچنین شخصی منصب و مواجب نمیدهم دیگر جای گفتگو نیست.
آقا سید محمد تقی – رشوه یا تعارف باشد.
حاجی سید نصرالله – رشوه بهر اسم و رسم باشد اخذش حرام است بلکه اگر مشتبه هم باشد احراز حلیت لازم است (لا یحل مال امره لامرء الامن حیث احله الله )
آقا سید حسن تقی زاده – لفظ (بعد از ثبوت ) زیادی است بجهت اینکه ما صد یا بیشتر باید قانون جزاء بنویسیم آنوقت لفظ (ثبوت) بگذاریم نمیشود معلوم است قانون جزا بعد از ثبوت است (در این موقع خواستند رأی بگیرند).
آقا سید عبدالله – این محتاج برای گرفتن نیست اگر بنا باشد برای هر چیز رأی بگیرند باید برای نماز عشا و مغرب هم رأی بگیریم.
حسام الاسلام – این رأی برای حکم شرعی نیست برای اینست دولت قبول کند و مجری بدارد.
حاجی محمد اسمعیل آقا- اولا همانطوریکه حضرت آقا فرمودند صحیح است میخواهید رأی بگیرید برای عزل آنها از خدمت و شئونات دولتی و قطع حقوق رأی بگیرید نه برای حکم شرعی ثانیا حد این حکم تا کجا است در دوائر دولتی.
صدیق حضرت – بدون استثنا حدی ندارد.
آقا سید عبدالله – تکلیف مجلس است که قانون وضع کند تا هر جا که ممکن است مجری بدارد (ورقه متشر وباکثریت آراء همان فصل را که نوشته شده بود در باب حکم رشوه تصویب کردند).
حسن علیخان – این قوانین که در این مجلس گذارده میشود و در همه دنیا مثل زنجیر بهم بسته است و باقتضا زمان این قوانین را میگذراند یکی از قوانین اساسی ما تکمیل بشود ضرر ندارد و امروز گفته شود او این است که بعد از وضع قوانین از دولت میخواهند که تا چند روز بعد باید مجری شود بدانیم چون بعضی از قوانین فوری است و بعضی مدت لازم دارد و بعقیده من این قانون امروز فوراً باید مجری شود.
رئیس- قوانین دو قسم است یکی قوانین اجرا آن مدت لازم ندارد همه وقت فورا باید مجری شود.
آقا سید حسن تقی زاده – قانون بحسب اقتضاء وقت گذاشته میشود این قانون رشوه که وضع کردیم انشاءالله فوائد عظیمه از آن خواهیم دید یک عیب و خرابی بزرگی داریم که آن را هم باید یک لایحه قانونی درست کرد هر وقت از دوائر دولتی یا اشخاص معلوم الحال که سرکار میایند مذاکره شد در جواب میگویند ما حق تصرف در اینها نداریم ولی گویا حق داشته باشیم وضع قانونی بکنیم و جلوگیری نماییم مثلا اشخاصیکه هیچ ربط ندارند جمع میکنند و کارهای بزرگ رجوع مینمایند این است زود زود تغییر میدهند این نمیشود مجلس نمیتواند هر روز با کسی طرف شود و شاید این کار دادن از روی محبت میشود باید قانون وضع شود مثلا معزالسلطان بسفارت نرود و فلان شخص مدیر پست نشود و ۰۰۰۰ در آذربایجان هنگام استقلال عزل اشخاصی لازم بود گفتگو شد جواب دادند نمیشود حالا میبینیم ما حق داریم واهل مملکت حق دارند جلوگیری از خرابی مملکت نمایند و در مصالح و فوائد عمومی مذاکره کنند حال من عرض نمیکنم که کی و چه ولی میگویم مجلس حق دارد برای ترتیب این کارها قانونی وضع کند .
سعدالدوله – این فوائد صحیح است ولی گویا در جزو قوانین وزارتخانه ها نوشته شده و باید تخلف نکنند اگر تخلف کردند بمجازات خواهند رسید.
آقا سید حسن تقی زاده – این صحیح است ولی یکسطر برای تمام وزارتخانها آن قانون نوشته شود که مجلس هر بیقاعده را در نظر داشته ور فع او را بنماید.
سعدالدوله – این قانون نوشته شده و مجلس هم تا حال این ملاحظه را داشته و هیچ غافل نبوده ولی متأسفانه میگویم هیچ ثمری نبخشیده.
آقا سید حسن تقی زاده – اگر صلاح میدانید یک لایحه نوشته شود که این مجلس حق جلوگیری از خرابیهای مملکت را دارد.
رئیس- صحیح است ولی همانطور که جناب سعدالدوله فرموند نوشته شده در موقعش خواهد آمد حال شما میگویید که پیش بیندازیم آن مطلب دیگری است هر گاه مصلحت میدانید چه ضرر دارد.
آقا سید حسن تقی زاده – در جاهای دیگر بمجلس کار میدهند واو هم مثل سایر ادارات کار میکند اما اینجا مجلس باید برای خود کاری پیدا کند.
سعدالدوله – این حرف هم صحیح است شما خودتان را در آن مقام بدانید و آن قانون را وضع کرده دانسته بپرسید رئیس تلگرافخانه شیراز را چرامعزول کردید یا فلان حاکم را که حالش معلوم است چرا فرستادید بگویید چرا نمیگویید منظور آن است حق دارید.
آقا سید حسن تقی زاده – همین طور قانون نوشته شود یک مطلب دیگر گفتیم دولت هیئت کابینه وزرا را معرفی کرند و معلوم شد ولی آن اشخاصیکه در ادارات سمت ریاست داشتند و داخل کارند معرفی نشدند مثلا تلگرافخانه با کی بوده و حالا با کی است یا پستخانه وغیره باید اینها را بدانیم.
سعدالدوله – امروز کار مهم تر داریم از تمام وزارتخانه ها مقدم تر وزارت عدلیه است که هیچ نظم و ترتیبی ندارد وامروز وزارت عدلیه دست روی هم گذاشته اما ما بدبختانه میبینیم هر وزارتخانه و هر منشی مجلسی عدلیه دارد ومن دو نفر منشی و معین کرده ام که اتصالا جواب تظلمات مردم را مینویسند و نمیرسند وزیر عدلیه که آن روز آمدند مجلس گفتند تا به مخارج و قوت ندهند مسئولیت ندارم تمام مقصود این مجلس برای عدلیه بود چرا تمام وزراء را خواستید وزیر عدلیه را نخواستند توضیحات بخواهید دولت آن چیزهاییکه وزارت عدلیه خواسته بود داده است چرا بتکلیف خود رفتار نمیکند نداده است جهت چه بوده نداده.
آقا سید حسن تقی زاده – هر حرفی منتهی بیک قانون میشود یک قانون یکسطری نوشته شود که هیچکس حق مداخله در کار دیگری ندارد این صحیح است یا نه.
سعدالدوله – مقصود ما وزراء را خواستیم و آن اعتراضیکه آن روز بود بوزیر مالیه کردیم در یک موقع گفتند بعرض همایونی برسانم و در یک موقع دیگر گفتند بصدارت عظمی عرض نمایم آن صحبتهای آن روز و آن اعتراضات برای آن بود مجلس بداند طرفش کیست و وزراء هم بدانند طرفشان کیست این رقعه ایست بدست من افتاده و از اینها خیلیست استدعای شغلی از صدارت شده و صدر اعظم هم مرقوم داشته اند (مسیو کینه در پستخانه شغلی که مناسب باشد بفلانی رجوع نمایید) از این چند چیز معروم میشود یکی اینکه پستخانه با گمرک یکی است دو م اینکه مسیو کیه رئیس است سیم اینها باوزیر مالیه است رجوع نشده و معلوم میشود وزیر مالیه باید در تمام کارها رجوع بصدارت نماید واز این چیزها خیلی است همه میدانید و خدا هم میداند علاج بکنید.
حاجی محمداسمعیل آقا- چهل و پنجهزار تومان فرنگیها برات تومانی چهار هزار خریداری کرده‌اند از پول تقدیر میدارند و اینها را تومان تومان بخرج میگذارند و این ضرر دولت و ملت است و آن روز بوزیر مالیه گفته شد که عایدات گمرک توقیف باشد برای این بود و باید مخارج بحواله مالیه باشد و امروز هم هفتاد برات باین عنوان گرفته شده حتی فهرست های حواله صدارت عظیمی را هم میخرند مگر آنهاییکه نوشته اند نصفه داده شود آنها را قبول نمیکنند.
آقا سید حسن تقی زاده – این کشتی گیری باعث میشود مجلس بهمان قوه که پیش آمده بود بهمان قوه پس برود و در همانجائیکه در دو سال قبل بودیم خواهیم بود.
حاجی محمد اسمعیل آقا – همین حرفیکه عرض شد غیر از منفعت دولت است ولی همینکه ما میگوییم بخیالشان غرض داریم برخلاف آن رفتار مینمایند.
سعدالدوله – شاه شهید را در خواب دیدم با تغیر فرمودند شما ها نشسته اید چه میگویید در پشت سر سلاطین چرا بد میگویید آنچه لازمه سلطنت و خیر ملت است باخلاف خود گفته ام جائیرا با دست نشان دادند که حالا تکلیف من نیست بگویم فرمودند کتابی یا رساله ای در آنجاست تفحص نمایید مقصود شما در او هست و من آدم خود را فرستادم بآن مکان هر چه تفحص کرد چیزی پیدا نشد جز آنکه شخصی از آن مکان آمد گفت باین نام و نشان که میفرمایید رساله و کتابی نیست اما فرمانی پیش منست و حالا آن فرمان را آورده ام
(فرمان را قرائت کردند قریب باین مضمون، خطاب بمرحوم شاهزاده جهانسوز میرزا
- ما آزادی مال و جان بتمام رعایای خود دادیم و هر کس مأذون و مجاز است که تجارتهای عمده و کمپانیها و غیره تشکیل نمایند جهت پیشرفت تمدن و ترقی مملکت و حفظ حدود و حقوق امنیت آنها با ماست.)
سعدالدوله – تعبیر این خواب و غرض از این فرمان جز این است این قانون اساسی که این همه هیاهو شد اعلیحضرت همایونی دستخط فرمودند و امضاء از شاه مرحوم گرفتند همین آزادی مال و جان برای عموم رعیت بوده ولی تا حال مجری نشده و مقصود دراین فرمان همان (لفظ آزادی مال و جان) است و تعمیر این فرمایش شاه شهید چیست گمانم این است تعبیرش این است که قوه اجرائیه نیست وقتیکه قوه اجرائیه نشد تقصیر سلاطین چیست حالا این مجلس هم اول کاری که میکند قوه اجرائیه را معین بکند اگر موجود است نشان بدهد اگر نیست ایجاد کند و در این دستخط آخری دو لفظ است یکی فرانسه که لفظ (کنستی توسیون) و یکی شرع کلمه است این عرض من مخالف شرع است از آقایان میپرسم عدد وزرا معین باشد خلاف شرع هست؟ نیست وزرا مسئول باشند خلاف شرع هست؟ نیست وزرا باید قسم یاد نمایند موافق کنستی توسیون است خلاف شرع نیست . ما این چیزها را میخواهیم تا این اساس درست نشود فایده ندارد تضییع وقت است شما تصور کنید بعد از آن همه زحمات تأسیس بانک مینمایند میروند اسباب زینت خود را فروخته میدهند حالا آمدند شرایط قرار دادند.
آقا سید عبدالله – چون صحبت قسم بمیان آمد آن روز هم صحبت قسم شده بود شما این قسم را برای طمأنینه مردم یاد نمایید که مردم اطمینان حاصل نمایند آمدیم بر سر قسم یاد کردن وزرا چون آن در کیفیت نظامنامه نیست بر عهده ما است که وزرا کاردان در محضر سلطان حاضر شوند و قسم بدهیم .
رئیس- این صحیح است ولی مقدمه دارد و در این هم شبهه نیست که هر کس تکلیف خودش را میداند میخواهید بنده اول اقدام میکنم.
سعدالدوله – بنده ببعضی از عبارات این میتوانم قسم یاد نمایم ببعضی نمیتوانم.
آقا سید حسن تقی زاده – تکلیف قسم یاد کردن است و هر کس بعقیده خودش است ولی مقصود از قسم یاد کردن این است که امین باشند خیانت نکنند این وکلا تعهد کرده‌اند که بدولت و ملت خود خیانت نکنیم و آن دستخط آخری یک لفظی دارد میتوانیم یک قدری خارج بشویم یعنی تتمیم اساسی را درست نماییم بعد از تمام شدن آن قسم یاد نماییم.
سعدالدوله – همین است ولی همین قدر حرف بمیان آمد شبهه شد نمیشود بچیز شبهه‌ناک قسم یاد کرد.
آقا سید عبدالله – شما چیزی گفتید مردم را بخیال انداختید این لایحه را ببینید زیاد و کم دارد درست نمایید قسم یاد شود.
رئیس- هر قانونی که نوشته شود آن در اینجا ذکر شده پس:
- ما قسم یاد میکنیم مادامیکه حقوق مجلسیان برقرار است وقتیکه آن حقوق را گرفتند معلوم است حقوق و تعهد ما هم میرود و قسم یاد کردن حالا منافات ندارد با قوانینی که بعد نوشته میشود
(در این موقع جناب رئیس و جمعی از وکلا قسم یاد نمودند و مجلس بر هم خورد).