فرمان اعلیحضرت همایون محمدرضا شاه پهلوی آریامهر شاهنشاه ایران در روز ژاندارمری ۲۷ بهمن ماه ۱۳۵۳
| سخنرانی‌های محمدرضا شاه پهلوی آریامهر بر پایه تاریخ | اعلیحضرت همایون محمدرضا شاه پهلوی آریامهر بزرگ ارتشتاران | تصمیم‌های مجلس |
فرمان اعلیحضرت همایون محمدرضا شاه پهلوی آریامهر شاهنشاه ایران در روز ژاندارمری ۲۷ بهمن ماه ۱۳۵۳
درود پی پایان به روان پاک پدر تاجدارمان اعلیحضرت رضاشاه کبیر که در بیست و هفتم بهمن ماه ۱۳۰۰ فرمان پی‌ریزی و تشکیل اداره امنیه را صادر فرمودند و بدین سبب هر سال یادبود این روز فرخنده و شکوهمند را به نام روز ژاندارمری کشور شاهنشاهی گرامی می‌داریم.
مایه خرسندی خاطر ما است که ژاندارمری کشور با عزمی راسخ و اراده‌ای آهنین با فداکاری و جانبازی مدارج ترقی و تعالی را گذرانده و همیشه در حفظ حدود و ثغور کشور کوشا بوده و توانسته است که امنیت را در سراسر کشور برقرار سازد. جای خوشوقتی است که افسران و درجه داران و سربازان ما همواره دلبستگی خود را به سربلندی و افتخار کشور شاهنشاهی ایران نشان داده و برابر سوگندی که یاد کرده و عهد و پیمانی که بسته‌اند آماده همه گونه فداکاری و جانبازی در راه میهن عزیز و مقدسات ملی و کهن آئین شاهنشاهی آن می‌باشند.
به موجب این فرمان مراتب رضامندی خاطر خود را به همه افسران، درجه داران و سربازان و کارمندان ژاندارمری کشور ابراز داشته و برای آنان از درگاه خداوند بزرگ پیروزی، سرافرازی و شادکامی مسئلت نموده امیدواریم با تلاش و فداکاری بیش از پیش خود را شایسته اعتماد و عنایت ما نشان دهند.
- تاریخچه ارتش شاهنشاهی و ژاندارمری کشور شاهنشاهی ایران
در روز ۱۸ اردیبهشت ماه ۱۲۹۰ خورشیدی مجلس شورای ملی قانون استخدام سه کارشناس سویدی برای بنیاد نهادن ژاندارمری دولتی را تصویب کرد.[۱] در این زمان مورگان شوستر کارشناس مالی آمریکا برای بر پا ساختن سیستم مالی و مالیاتی وارد ایران شد.[۲] مورگان شوستر با کمک مریل افسر بریتانیایی ژاندارمری خزانه را بنیاد نهاد تا از قاجاریان بتواند مالیات دریافت نماید. در سال نخست ژاندارمری خزانه بیش از یک هزار تن پرسنل داشت. مورگان شوستر و مریل در آذر ماه ۱۲۹۰ خورشیدی ناچار شد که ایران را به سبب تهدیدهای دولت روسیه ترک کند زیرا که قاجاریان یا روسی بودند و یا انگلیسی و دولت روسیه با مورگان شوستر اولتیماتوم داد که این قاجاریان تبعه روسیه هستند و به هیچ روی نباید به دولت ایران مالیات بپردازند. مورگان شوستر چون کوهی بر سندلی "خزانه‌دار کل" نشسته و حساب از کتاب می‌کشید و این درد بزرگی بر دل غارتگران اموال ایران شد. پس از رفتن مورگان شوستر از ایران ژاندارمری خزانه سرپرست نداشت بدین روی کارشناس سویدی قشون به نام سرهنگ یالمارسون [۳] بر آن شد که با پرسنل ژاندارمری خزانه ژاندارمری دولتی را بنیاد نهد. پس از یک سال یالمارسون شمار پرسنل ژاندارمری دولتی را به ۳۰۰۰ ژاندارم رساند. در سال ۱۲۹۲ خورشیدی پرسنل ژاندارمری به ۶۰۰۰ تن رسید. ژاندارم‌ها میان تهران و شیراز و قزوین و اسپهان و بروجرد جای گرفتند.
با آغاز جنگ اول جهانی ۱۲۹۳ خورشیدی ژاندارمری علیه ارتش روسیه که به ایران تجاوز کرده بودند و هم چنین علیه ارتش بریتانیا در جنوب کشور جنگیدند. اما از آنجا که ارتش روسیه و بریتانیا دو ارتش بسیار نیرومند بودند ژاندارمری دولتی کاری از پیش نبرد. پس از این که جنگ جهانی به پایان رسید، سپاه ایران وضع غم‌انگیزی داشت، ژاندارمری از سوی افسران سوئدی اداره می‌شد. در جنوب ایران، دولت انگلستان پلیس جنوب را زیر سرپرستی ارتش انگلستان برپا کرد، پلیس جنوب از سربازان ایرانی و هندی تشکیل می‌شد. عشایر ایران زیر رهبری سران خود تا بن دندان مسلح بودند.
تیپ قزاق که به لشکر دگرگون شد، از زمان ۳ اسفند ماه ۱۲۹۹ تنها یکان نظامی بود که بهترین سازمان داشت و به همین روی هسته مرکزی ارتش نوینی شد که رضا خان وزیر جنگ بنیان کرد[۴] و با رفرم‌های خود پیشرفت و نیرومندی ارتش را به ارمغان آورد. در روز ۴ آذر ماه ۱۳۰۰ ژاندارمری از وزارت کشور به وزارت جنگ جا به جا شد. بر پایه امر فرماندهی کل قوا و وزیر جنگ رضا خان سردار سپه از تاریخ ۲۷ بهمن ماه ۱۳۰۰ خورشیدی اداره‌ای به نام تشکیلات امنیه کل کشور وابسته به وزارت جنگ تشکیل گردید و ریاست آن به تیمسار سرلشکر نقدی (سردار رفعت) واسپرده شد. برای اینکه تشکیلات امنیه از آغاز سازمان خود، با کمی پرسنل روبرو بود، قرار بر این شد که بنا بر موقعیت محلی از اشخاص سرشناس و بومی و عشایر خدمتگزار به نام امنیه محلی استخدام شوند و به رییس برخی از طایفه‌ها درجه‌های افتخاری افسری داده شد و امنیت برخی از منطقه‌ها نیز به آنان واسپرده شد، بدین روی، پاسگاه‌های نیازین در سراسر ایران راه اندازی شد.
در فروردین ماه ۱۳۰۴ تیمسار سرلشکر احمد امیراحمدی برابر امر فرماندهی کل قوا به ریاست اداره امنیه برگزیده شده و بی درنگ شماری از افسران کارآزموده را از ارتش به امنیه جا به جا گردیدند و سازمان نوینی بر پایه نیاز روز پیشنهاد نمودند و آن را پیاده کردند. تیمسار سرلشکر احمد امیراحمدی پس از سامان دادن به سازمان نامبرده برای پایداری دیسیپلین و نفوذ نیروهای دولتی در سراسر کشور دستور دادند که بی درنگ افراد شایسته استخدام شوند و کم کم به خدمت افراد محلی امنیه پایان داده شد و بدین سان افراد محلی از خدمت معاف شدند.
بنا بر کار آزمودگی و آگاهی که فرماندهی اداره امنیه درباره امنیت منطقه‌های کشور و نیازهای نیروهای تامنیه بدست آورده بود، دوباره در پایان سال ۱۳۰۶ خورشیدی سازمان نوینی که نیازهای کشوری را از هر سو برآورده می‌ساخت پیشنهاد نمود. این ساختار نوین به پیشگاه اعلیحضرت همایون رضا شاه بزرگ برده شد و به تصویب همایونی رسید و از فروردین ماه ۱۳۰۷ خورشیدی، امنیه با ساختار نوین آغاز به کار کرد.
به هنگام فرماندهی تیمسار سرلشکر احمدی، امنیه توانست که دسته‌های کوچک راهزنان مسلح را بدون کمک ارتش سرکوب نماید. هم چنین دستورهایی که از سازمان‌های دولتی به ویژه مقامات قضایی می‌رسید با سرعت بیشتر اجرا شد. از آنجا که هنگامی که ارتش نیز نوسازی شد، همه ساله شماری افسر به دانشکده نظامی فرانسه فرستاده می‌شدند، در مهر ماه ۱۳۰۷ خورشیدی، بنا بر پیشنهاد سپهبد امیراحمدی و تصویب اعلیحضرت رضا شاه بزرگ شاهنشاه ایران،یک افسر و ۹ دانشجو نیز به دانشکده ژاندارمری فرانسه فرستادند شدند.
از آنجا که تیمسار سرلشکر امیراحمدی هم ریاست اداره امنیه و هم فرماندهی سرلشکر غرب را به گردن داشتند، به فرمان اعلیحضرت همایون رضا شاه بزرگ از اردیبهشت ماه ۱۳۰۸ ریاست اداره امنیه به تیمسار سرتیپ فضل الله زاهدی سپرده شد. تیمسار زاهدی یک ماه و نیم ریاست امنیه را داشتند و از خرداد ماه ۱۳۰۸ تیمسا سرتیپ مرتضی یزدان پناه رییس اداره بارزسی ارتش به ریاست اداره امنیه برگزیده شد. تیمسار یزدان پناه در راه برقرار نظم در تمام کشور و پیشبرد آموزش پرسنل ژاندارمری سختی‌ها و فشارهای گرانی را به دوش کشیدند و افسران و افراد را به وظایف بزرگ و والایشان آشنا ساختند. هم چنین امنیه برخی از جاهای کشور که نیروهایشان بسنده نبودند به یکان‌های بزرگتری دگرگون شدند و به برخی دیگر از سرزمین‌های کشور که بدون امنیه بودند، یکان‌های امنیه افزوده شد.
در پایان فروردین ماه ۱۳۰۹ خورشیدی تیمسار سرتیپ عزیرالله ضرغامی به ریاست اداره امنیه برگزیده شدند. ایشان از همان آغاز درباره سازمان اداری و امنیه و سر و سامان دادن امور دفتری و ترتیب روند اداری و پیشرفت امور یکان‌ها و آموزش پرسنل کارهای بسیار شایسته‌ای انجام دادند، به ویژه چون در آن هنگام امنیه از داشتن افسران جوان و متخصص در فن امنیه بی بهره بود، برای بهبود وضعیت امنیه و تکمیل کادر افسری، بنیاد آمورشگاه فنی امنیه را به وزارت جنگ پیشنهاد نمود و اعلیحضرت همایون رضا شاه بزرگ آن را تصویب نمودند. از یکم مهر ماه ۱۳۰۹ آموزشگاه ستوانی امنیه نشکیل گردید و با این یکی از گام‌های بنیادین در راه پیشرفت سازمان اداره امنیه بود. برای تکمیل کادر افسری عالی امنیه تیمسار ضرغامی پیشنهاد دیگری به پیشگاه شاهانه رضا شاه بزرگ داد که با تصویب همایونی از یکم مهر ماه ۱۳۱۱ آموزشگاه عالی افسری سازمان یافت و کمبود کادر افسری عالی نیز تکمیل شد. از امرداد ماه ۱۳۱۳ تیمسار سرلشکر ضرغامی به فرمان همایونی به ریاست ستاد ارتش منصوب شد و سرهنگ غلامعلی زند به سرپرستی اداره امنیه برگزیده شد.
در سال ۱۳۱۵ به فرمان اعلیحضرت همایون رضا شاه بزرگ شاهنشاه ایران اداره تشکیلات گمرکات مرزی به اداره امنیه پیوست و امنیه با ساختاری نوین سازمان یافت که در ساختار سازمانی بخش ژاندارمری امور مرزی را به عهده گرفت. در دی ماه ۱۳۱۵ خورشیدی تیمسار سرتیپ عبدالمجید فیروز سرپرست اداره امنیه گردید و تا پایان سال ۱۳۱۶ خورشیدی که ایشان به ریاست دادرسی ارتش برگزیده شد، هیچگونه تغییری در ساختار سازمانی اداره امنیه داده نشد.
پس از انتصاب تیمسار سرتیپ فیروز به ریاست دادرسی ارتش، سرهنگ محمد خسرو پناه معاون اداره امنیه سرپرستی این سازمان را به عهده گرفتند.
در روز یکم فروردین ماه ۱۳۱۸ به فرمان اعلیحضرت همایون رضا شاه بزرگ اداره مرکزی امنیه برچیده شد و یکان‌های آن بخشی از سازمان لشکرها و تیپ‌های ارتش گردید. سپس فرماندهان لشکرها و تیپ‌ها در سازمان یکان‌های امنیه بازبینی کردند و ساختار سازمان نوینی را پیشنهاد نمودند که پس از تصویب، راه اندازی شد و تا شهریور ماه ۱۳۲۰ حمله ارتش‌های بریتانیا و شوروی به ایران، به همان گونه ماند.[۵]
در مهر ماه ۱۳۲۰ خورشیدی، در ساختار اداره مرکزی امنیه بازنگری شد و سازمان نوینی بر پایه نیازمندی‌های کشور ساماندهی شد و پس از پیشنهاد به وزارت کشور، به تصویب مجلس شورای ملی رسید و زیر سرپرستی وزارت کشور قرارگرفت و تیمسار سرتیپ فضل الله زاهدی به ریاست آن برگزیده شد. در پایان آذر ماه ۱۳۲۰ تیمسار سرتیپ زاهدی به ستاد ارتش جا به جا شد و تیمسار سرتیپ فرج الله آق اولی به ریاست اداره امنیه برگزیده شد. با پیشنهاد ایشان نام امنیه به ژاندارمری دگرگون شد.
در سال ۱۳۲۱ خورشیدی، دگرگونی‌های پایه‌ای در سازمان ژاندارمری کل کشور برای به روز در آوردن ژاندارمری ایران با وضعیت نوین جهانی به هنگام جنگ جهانی دوم داده شد. بدین روی، دولت بر آن شد با گرفتن موافقت مجلس شورای ملی از اندیشه و نوآوری افسران زبده ایالات متحده امریکا بهره مند گردد [۶] [۷] بنابراین با پایوران آمریکا به گفتگو نشستند و قرار بر این شد که شماری از افسران امریکایی به فرماندهی سرهنگ شوارتسکف که در آن زمان فرمانداری نظامی شهر نیویورک را داشت وارد ایران شوند. سرهنگ شوارتسکف شهریور ماه ۱۳۲۱ وارد ایران شد و پس از بررسی‌های ژرف درباره سازمان یکان‌های ژاندارمری و ارزیابی نیازهای آن، پیشنهادهای خود را به دولت ایران داد. آنگاه شوارتسکف به ریاست سازماندهی ژاندارمری برگزیده و کار خود را آغاز کرد و سازمان نوین ژاندارمری شاهنشاهی ایران را همگون با جغرافیای ایران به وزارت کشور پیشنهاد نمود. در این سازمان خودروهای ترابری موتوری و مکانیکی و هم چنین ابراز مخابراتی پیش بینی شده بود که بخشی از ایالات متحده امریکا خریداری شد. [۸]
آذر ماه ۱۳۲۲ خورشیدی تیمسار سرلشکر فرج الله آق اولی به ریاست دادرسی ارتش برگزیده شد و تیمسار حسینقلی سطوتی فرمانده ژاندارمری کل کشور شد. فروردین ماه ۱۳۲۳ خورشیدی تیمسار سرلشکر خسروپناه به فرماندهی ژاندارمری کل کشور برگزیده شد. در این میان نیز سرهنگ شوارتسکف در سال ۱۳۲۴ خورشیدی از سوی دولت آمریکا به درجه ژنرالی سرافراز شد.
دیگر فرماندهان ژاندارمری:
- سرتیپ محمدحسین جهانبانی
- احمد قوام
- سرلشکر محمود خسروپناه
- سرلشکر محمدصادق کوپال
- سرلشکر محمدعلی علوی مقدم
- سرتیپ محمود امینی
- سرلشکر علی‌قلی گلپیرا
- سپهبد سید محمدصادق امیرعزیزی
- سپهبد مظفر مالک
- سرلشکر غلامعلی اویسی
- سپهبد محمدحسین ضرغام
- سپهبد محمد معزی
- سپهبد فریدون فرخ‌نیا
- ارتشبد عباس قره‌باغی
- سپهبد تقی لطیفی
- ↑ استخدام سه نفر مستخدم سوئدی برای ژاندارمری و دو نفر مستخدم فرانسوی برای وزارتین عدلیه و داخله
- ↑ قانون استخدام سه نفر مستخدم برای وزارت مالیه (دو نفر آمریکایی و یک نفر اروپایی‌هایی که در ایران هستند)
- ↑ Colonel H. O. Hjalmarson
- ↑ ارتش شاهنشاهی ایران
- ↑ اشغال ایران به وسیله ارتش بریتانیا و شوروی
- ↑ قانون چهار میلیون و پانصد هزار دلار اعتبار برای خرید ساز و برگ و تدارک مورد نیاز ارتش و ژاندارمری
- ↑ قانون یک صد و بیست و هزار ریال اعتبار بهای دواب و هزینه کلانتران مرز ژاندارمری کل کشور
- ↑ قانون اجازه استخدام چند نفر افسر امریکایی برای مستشاری اداره کل ژاندارمری