سفر محمدرضا شاه پهلوی به شوروی ۳۱ خرداد ۱۳۴۴ - ۱۲ تیر ۱۳۴۴

دیدار رسمی سران دیگر کشورها از ایران

تصمیم‌های مجلس سفرهای رسمی محمدرضا شاه پهلوی

درگاه محمدرضا شاه پهلوی

نشست تاریخی شاهنشاه و میکویان و دیگر سران شوروی و پیروزی گفتگوها

شاهنشاه و سران شوروی بر سر میز گفتگوهای تاریخی دو کشور- در برابر شاهنشاه: برژنف، کاسیگین، میکویان و گرومیکو

شاهنشاه و شهبانو از فرودگاه مهرآباد رهسپار مسکو می‌شوند

شاهنشاه و شهبانو وارد فرودگاه مسکو می‌شوند - فرتور رادیویی

شاهنشاه و شهبانو و میکویان باله دریاچه قو را در تاتر بلشوی تماشا می کنند

شاهنشاه و شهبانو هنرمندان باله بلشوی را می‌پذیرند

اعلیحضرتین در میدان سرخ مسکو

شاهنشاه و شهبانو میزبان میکویان در سفارت کبرای شاهنشاهی ایران

آناستاس ایوانوویچ میکویان صدر هیات رییسه شوروی

میهمانی ناهار کاخ کرملین فرتور تاریخی دیگر از چپ: کاسیگین، آریامهر، برژنف، میکویان، مارشال وروشیلف ۵ تیر ۱۳۴۴

۳۱ خرداد ماه ۱۳۴۴ اعلیحضرت همایون محمدرضا شاه پهلوی آریامهر و علیاحضرت شهبانو فرح پهلوی به دعوت هیات رییسه شورای عالی اتحاد جماهیر شوروی به مسکو پرواز کردند. عباس آرام وزیر امور خارجه ایران و سفیر شوروی در تهران زمینه‌های سفر شاهنشاه آریامهر را به شوروی و گفتگوها برای بنیاد کارخانه ذوب آهن در ایران در برابر صادر کردن گاز به شوروی را فراهم ساخته بودند. در این سفر عباس آرام وزیر امیر خارجه، امیراسداله علم رییس دانشگاه پهلوی، مهندس منصور روحانی وزیر آب و برق، تهمورس آدمیت سفیر کبیر ایران در رکاب همایونی به شوروی پرواز کردند و در نشست‌های شاهنشاه با سران اتحاد شوروی، با هم پایگان خود در اتحاد شوروی شرکت داشتند.

ورود به مسکو

در فرودگاه مسکو آناستاس ایوانوویچ میکویان صدر هیات رییسه اتحاد جماهیر شوروی، الکسی کاسیگین نخست‌وزیر، نیکلای ایگنانف معاون صدر هیات رییسه شورای عالی، نوویکف معاون نخست‌وزیر، میخاییل گئوگاد دبیر هیات رییسه شورای عالی، اندره گرومیکو وزیر امورخارجه، مارشال مالینوفسکی وزیر دفاع، پاتولیچف وزیر بازرگانی خارجی، برژنف رییس حزب کمونیست، سفیران کشورهای خارجی در مسکو و دیگر بزرگان شوروی برای پیشباز شاهنشاه ایران و شهبانو در فرودگاه مسکو پیشباز باشکوهی از اعلیحضرتین نمودند.

فرودگاه مسکو با پرچم‌های ایران و شوروی آذین بسته شده بود و شعارهای خوش‌آمد پهنه فرودگاه را زیباترکرده بود. هنگامی که شاهنشاه و شهبانو از هواپیما پیاده شدند، میکویان و بانو در پای پلکان به اعلیحضرتین خوش‌آمد گفتند و دست میهمانان والای خود را فشردند. میکویان گفت:

من از سوی دولت و ملت شوروی به اعلیحضرت همایون شاهنشاه و علیاحضرت شهبانوی ایران خوش‌آمد می‌گویم.

سپس کاسیگین نخست وزیر، گرومیکو، مارشال مالینوفسکی و دیگران به پیشگاه شاهنشاه و شهبانو شناسانده شدند. شش دختر خردسال شش دسته گل سرخ زیبا به شاهنشاه و شهبانو پیشکش کردند. در این هنگام توپخانه ارتش سرخ ۲۱ تیر توپ به نشان احترام به میهمانان شوروی شلیک کرد. آنگاه یکان‌های نمونه نیروهای سه گانه ارتش سرخ از برابر شاهنشاه رژه رفتند. دسته موزیک نیز سرود ملی ایران و سپس سرود ملی اتحاد شوروی را نواخت.

در راستای راه دراز فرودگاه مسکو تا کاخ کرملین هزاران پرچم سه رنگ شیر و خورشید نشان ایران در کنار پرچم شوروی در اهتزاز بود. تاق نصرت بزرگ و پرشکوهی در پایان جاده فرودگاه به شهر مسکو برپا شده بود که بر روی آن درشت نوشته بودند: "استوار باد روابط حسن هم‌جواری میان ایران و اتحاد شوروی".

ایوار شاهنشاه با میکویان در کاخ کرملین و با بودن بلندپایگان سیاسی ایران و شوروی گفتگو کردند. سپس شاهنشاه با الکسی کاسیگین نخست‌وزیر نیز در کاخ کرملین به گفتگو نشستند.

شامگاه به سرفرازی ورود شاهنشاه آریامهر و علیاحضرت شهبانو میهمانی رسمی از سوی صدر هیات رییس شورای عالی اتحاد جماهیر شوروی سوسیالیستی در کاخ کرملین برگزار شد. میکویان بر سر میز شام گفت: تشریف فرمایی شاهنشاه و شهبانو به کشور اتحاد شوروی نشانه علاقه‌ای است که شاهنشاه ایران به گسترش پیوندهای دوستان میان ایران و شوروی دارند....گسترش پیوندهای ایران و شوروی بی گمان به برقراری صلح خاورمیانه و تمام جهان کمک خواهد کرد. شوروی مناسبات خود را با ایران بر اساس حقوق متساوی و اقدام متقابل استوار ساخته است و از برکت کوشش‌های دو دولت مناسبات ایران و شوروی بهبود یافته و امکانات زیادی برای گسترش بازرگانی و اقتصادی بر پایه سود متقابل پدید آمده است. سفر شاهنشاه و شهبانوی ایران به شوروی در گسترش سازگاری و پایداری دوستی و همکاری میان دو کشور کمک خواهد کرد.

شاهنشاه در پاسخ به سخنان میکویان فرمودند:

کشور ما امکانات وسیعی به ما داده تا از وسایل ترانزیت شما به حد اکمل استفاده کنیم. برنامه‌های خوب شما در راه ایجاد وسایل بیشتری از لحاظ راه‌های آبی، راه‌های ترانزیت و راه‌آهن برای ما امکانات بیشتری در آینده بوجود خواهد آورد، بخصوص که روابط دوستی و حسن همجواری مملکت بزرگ شما و مملکت ما در آینده نزدیک تر می‌شود.

دولت و ملت ایران آرزومند ترقی و تعالی و رفاهیت ملت و دولت اتحاد جماهیر شوروی هستند.

از بامداد همه رسانه‌های بزرگ شوروی درباره سفر شاهنشاه و شهبانو به مسکو نوشتند و شخصیت جهانی شاهنشاه و اصلاحات انقلابی همایونی را ستایش کردند. روزنامه پراودا ارگان حزب کمونیست شوروی فرتورهای بزرگی از شاهنشاه و شهبانوی ایران با زندگی‌نامه اعلیحضرتین را به چاپ رساند. پراودا از شاهنشاه برای گسترش پیوندهای دوستانه ایران و اتحاد شوروی ستایش کرد. رادیو مسکو تفسیر رسایی از سخنان شاهنشاه نمود.

در روز ۱ تیر ماه ساعت ده بامداد شاهنشاه آریامهر و علیاحضرت شهبانو در میدان سرخ مسکو در آیینی ویژه یک تاج گل بر آرامگاه لنین نهادند.

پس از پایان این آیین شاهنشاه آریامهر برای دومین بخش از گفتگوهای دوستانه سیاسی با سران شوروی به کاخ کرملین بازگشتند. این گفتگوها در کاخ کرملین میان شاهنشاه و آناستاس میکویان، الکسی کاسیگین، لئونید برژنف دبیر اول حزب کمونیست و آندره گرومیکو وزیر امور خارجه و برژنف و شماری از سران ایران و شوروی آغاز شد.

پس از نیمروز شاهنشاه از نمایشگاه صنعتی و کشاورزی شوروی در مسکو دیدن فرمودند که در آن نمونه‌هایی از پیشرفت صنعت و کشاورزی اتحاد شوروی به نمایش گذارده شده بود. مدیر نمایشگاه مدل یک قمر مصنوعی را به میهمان گرامی شوروی پیشکش کرد. شاهنشاه در دفتریادبود نمایشگاه نوشتند:

من با شادمانی از نمایشگاه اقتصاد ملی اتحاد شوروی بازدید کردم. پیروزی‌هایی که ملت بزرگ شوروی در همه رشته هاس صنعتی، کشاورزی و فرهنگی به دست آورده‌اند سبب موفقیت دانش و فن در سراسر جهان می‌باشد. موفقیت‌های آینده ملت بزرگ شوروی را آرزومندم.

همزمان با بازدید شاهنشاه از نمایشگاه صنعت و کشاورزی، علیاحضرت شهبانو از کارهای نقاشان روس را در نمایشگاه تماشا کردند.

شامگاه شاهنشاه و شهبانو فرح از برنامه تاتر بولشوی مسکو دیدن فرمودند و باله « دریاچه قو » از چایکوفسکی را تماشا کردند، میهمانان با دیدن شاهنشاه و شهبانو و آناستاس میکویان شادمانی و هیجان خود را ابراز داشتند.

بازدید از ولگوگراد و سوردلوفسک

شاهنشاه و شهبانو در ولگوگراد

شاهنشاه و شهبانو در موزه سنگ‌شناسی سوردلوفسک

۲ تیر ماه ۱۳۴۴ شاهنشاه و شهبانو از مسکو رهسپار ولگوگراد شدند. هواپیمای اعلیحضرتین ساعت ۱۱ و چهل و پنج دقیقه در فرودگاه ولگوگراد که با پرچم‌های ایران و شوروی آذین بسته شده بود، بر زمین نشست. در کنار پلکان هواپیما رییس کمیته اجرایی شورای نمایندگان شهر به پیشباز اعلیحضرتین آمده بود. رییس کمیته اجرایی شورای شهر به اعلیحضرتین خوش‌آمد گفت و شاهنشاه در پاسخ به خوش‌آمدگویی رییس کمیته اجراییه شورای شهر ولگوگراد فرمودند:

... این شهر می‌تواند نمونه چند صفت بزرگ انسانی باشد. کار مقاومت در برابر تجاوز ظالمانه قوای هیتلری البته می‌توان گفت امری طبیعی است، زیرا هر کسی برای کشورش فداکاری می‌کند، ولی در مورد شهر شما این فداکاری توام با قهرمانی بوده است...

سران جمهوری فدراتیو روسیه شوروی برای پیشباز از اعلیحضرتین در فرودگاه ولگوگراد آیین رسمی برپاکرده بود. دسته موزیک گارد، نخست سرود شاهنشاهی ایران و سپس سرود ملی شوروی را نواخت. پس از پایان این آیین شکوهمند اعلیحضرتین راهی شهر ولگوگراد شدند.

ناهار را اعلیحضرتین میهمان رییس کمیته اجرایی شهر ولگوگراد بودند. ساعت ۱۵ شاهنشاه از موزه جنگ ولگوگراد بازدید فرمودند و در دفتر یادبود موزه نوشتند:

دومین بار امکان یافتم از شهر قهرمانان ولگاگراد که در آن رشادت قهرمانانه مردم دلیر شوروی و عزم راسخ مردم شهر در سازندگی و آبادانی و زندگی متمدن تجلی یافته بازدید نمایم. نبرد سربازان قهرمان ارتش سرخ صفحه تازه‌ای در جنگ دوم جهانی گشود و می‌توان گفت که این نبرد مقدمه « پایان هیتلریسم » بود. زهی افتخار به تمام افراد نظامی و غیرنظامی که قهرمانانه در این نبرد به هلاکت رسیدند.

سپس شاهنشاه و شهبانو با همراهان سوار بر خودرو در شهر به گردش پرداختند و از جاهای دیدنی و تاریخی ولگوگراد بازدید کردند. کارخانه برق « آبی - ولگا » و توربین‌های این بزرگترین ایستگاه برق گیتی مورد بازدید شاهنشاه قرارگرفت.

شاهنشاه و شهبانو از شهر سوردلوفسک بازدید کردند و در میهمانی شام شورای شهر سوردلوفسک در پاسخ به سخنان رییس شورای شهر گفتند:

...شهر شما بیش از پیش گسترش می‌یابد شما صنایع عظیمی دارید. علاقه و صمیمیتی که مردم شهر نسبت به ما نشان داده‌اند نشانه تمایل آنها به تقویت باز هم بیشتر روابط حسن همجواری دو کشور است.

شاهنشاه هم چنین ابراز امیدواری کردند که « لئونید برژنف » در سفر آینده خود به ایران همین نشانه‌های دوستی و صمیمیت را به خود و به ملت شوروی در ایران ببیند.

شاهنشاه و شهبانو دو روز از شهرهای ولگوگراد و « سوردلوفسک » دیدن کردند و از موزه پرآوازه زمین‌شناسی و سپس از کارخانه « اورال ماش » در سوردلوفسک بازدید فرمودند. در راستای راه موزه و کارخانه مردم شهر با شور و شادمانی بی همانندی ورود شاهنشاه و شهبانوی ایران را گرامی داشتند.

آدینه ۴ تیر ماه ۱۳۴۴ شاهنشاه و شهبانو از سوردلوفسک به مسکو بازگشتند.

بازگشت به مسکو

۴ تیر ماه ۱۳۴۴ به دنبال بازگشت شاهنشاه و شهبانو به مسکو پس از نیمروز شاهنشاه از نخستین کارخانه بلبرینگ سازی مسکو دیدن کردند. شاهنشاه در دفتریادبود این کارخانه نوشتند:

سرعت کار و کار دقیق ماشین‌ها فوق العاده جالب توجه است، اهمیت این قبیل مراکز تولید صنعتی کاملا روشن است و ابتکارات مهندسین شوروی در ایجاد ماشین‌های خودکار برای پروژه‌های تولید با صرفه ستودنی است. موفقیت همه مهندسین و کارگران کارخانه را خواهانم.

شهبانو فرح پهلوی از کاخ پیشاهنگان باشگاه بین‌المللی کودکان و باشگاه فضانوردان خردسال بازدید نمودند.

اعلیحضرتین در میهمانی سفارت کبرای شاهنشاهی ایران میزبان صدر هیات رییسه اتحاد شوروی آناستاس میکویان و الکسی کاسیگین نخست‌وزیر و بانو بودند.

۵ تیر ماه ۱۳۴۴ آناستاس میکویان و الکسی کاسیگین نخست وزیر در کاخ کرملین با شاهنشاه دیدار و گفتگو کردند. در پی این گفتگوها قراردادهای همکاری ایران و شوروی که در سال ۱۹۶۳ برابر با ۱۳۴۲ در تهران بسته شده بود از سوی عباس آرام و آندره گرومیکو داده و ستانده شد. بر پایه این قراردادها ۱- چند کارخانه برق هیدروالکتریک روی رودخانه ارس ساخته می‌شود و ۲- دو کشور برای گسترش بندرپهلوی همکاری خواهند کرد.

از سوی انجمن روابط فرهنگی شوروی و ایران یک شب نشینی در کاخ دوستی با ملت‌های خارجی در مسکو به سرفرازی شاهنشاه و شهبانو برگزار شد. آناستاس میکویان، آدمیت سفیرکبیر ایران در مسکو، زایتسف سفیرکبیر شوروی در تهران و شماری از بزرگان و سران شوروی نیز در این شب نشینی بودند. در آغاز بانو « نینا پابووا » رییس انجمن‌های دوستی شوروی به اعلیحضرتین خوش‌آمد گفت:

مردم شوروی صمیمانه نسبت به همسایه جنوبی خود ایران ابراز دوستی می‌کنند و تمایل ملل برای روابط حسنه و حسن همجواری ریشه‌های ژرف تاریخی دارد. مردم شوروی از مدت‌ها پیش نسبت به ادبیات باستانی ایران ابراز علاقه می‌نمایند و به همین روی اکنون زیبایی چامه‌ها و نوشتارهای جاویدان رودکی، فردوسی، حافظ، و جامی چامه‌سرایان و سخنوران دیگر را شیوه خود می‌کنند و با علاقه فراوان مراقب ترقی ادبیات و فرهنگ معاصر ایران هستند.

شاهنشاه در بیاناتی پس از سپاسگزاری از میهمانی انجمن روابط فرهنگی شوروی و ایران فرمودند:

...انجمن‌های فرهنگی در مناسبات بین کشورها و به خصوص در مناسبات فیمابین کشورهای همسایه نقش بزرگی ایفا می‌کنند، همان گونه که بانو « پاپووا » ابراز کردند مردم شوروی برای تمدن باستانی ایران ارزش و احترام فراوان قائلند. به نوبه خود مردم ایران هم با علاقه فراوان به فرهنگ ادبیات و هنر کشور شما ارزش می‌نهند، فعالیت انجمن‌های شوروی و ایران نقش بزرگی در گسترش تبادل فرهنگی دو کشور ایفا می‌کند....

روز شنبه ۵ تیر ماه ۱۳۴۴ الکسی کاسیگین نخست‌وزیر و آناستاس میکویان در کاخ کرملین با شاهنشاه دیدار و گفتگو کردند. گفتگوها پیرامون پیوندهای دو کشور و مسایل جهانی دور می‌زد. در این گفتگوها عباس آرام، اسداله علم، مهندس روحانی و تهمورس آدمیت سفیرکبیر ایران در شوروی نیز بودند. این گفتگوها دو ساعت و نیم به درازا کشید.

همزمان با گفتگوها در کاخ کرملین علیاحضرت شهبانو به همراه وزیر فرهنگ و هنر شوروی از موزه هنرهای زیبای مسکو به نام « موزه پوشکین » بازدید کردند.

میهمانی باشکوه ناهار از سوی شورای عالی اتحاد جماهیر شوروی سوسیالیتستی به سرفرازی شاهنشاه و شهبانوی ایران در کاخ کرملین برگزار شد. آناستاس میکویان، الکسی کاسیگین، ایگناتف و پاولف معاونان صدر هیات رییسه شورای عالی، هموندان کابینه، معاونان نخست‌وزیر، وزیران جمهوری فدراتیو روسیه، هموندان هیات رییسه شورای عالی، رییس شورای ملیت‌ها، رییس‌های کمیته‌های دوتلی، دبیر هیات رییسه شورای عالی مارشال‌های رسته‌های گوناگون ارتش سرخ، نمایندگان انجمن‌های اجتماعی شوروی، عباس آرام وزیر امور خارجه، اسداله علم، مهندس روحانی وزیر آب و برق و سایر همراهان شاهنشاه، دانشمندان و شخصیت‌های فرهنگی و فضانوردان شوروی و هم چنین سفیران کشورهای خارجی و روزنامه نگاران خارجی در مسکو در این میهمانی باشکوه بودند. پیش از خوردن ناهار دسته موزیک سرود شاهنشاهی ایران و سپس سرود ملی اتحاد شوروی را نواخت.

میکویان صدر هیات رییسه شورای عالی اتحاد شوروی در سخنانش در این میهمانی گفت:

ما گفتگوهای دوستانه مفیدی انجام دادیم و در جریان آن این نکته تایید شد که هر دو سو مایلند روابط حسن هم جواری میان اتحاد شوروی و ایران بیش از پیش گسترش یابد که به سود کشورهای ما و صلح جهانی است. تاکنون در راه بهبودی روابط شوروی و ایران اقدامات مهمی انجام شده است، ما برای اظهارات دولت ایران درباره اینکه ایران اجازه نخواهد داد در خاک آن پایگاه‌های موشکی خارجی اینجاد گردد و این کشور هرگز وسیله تجاوز به اتحاد شوروی نخواهد بود ارزش قایلیم، این امر به افزایش اعتماد منقابل به گسترش دامنه همکاری دو کشور کمک می‌کند

آنگاه شاهنشاه در پاسخ بیانات حضرت صدر هیات رییسه شورای عالی اتحاد جماهیر شوروی سوسیالیستی فرمودند:

هدف بازدید ما از شوروی تحکیم بیشتر مناسبات دو کشور بود و من احساس می‌کنم (و از گفتن این احساس خود خرسندم) که بازدید ما از کشور شما موفقیت آمیز بوده است، ولی بدین شرط که این نکته پراهمیت در نظر گرفته شود که همسایه شما (یعنی ایران) واقعاً می‌خواهد در صلح و آرامش زندگی کند. اطمینان‌هایی که ما از طرف ایران به شما داده‌ایم کاملاً عاقلانه و طبیعی و از جانب تمام افراد ملت ایران و مبتنی بر مصالح عمومی است، و از مذاکره با شما به این نتیجه رسیدیم که هدف شما نیز همین است که با همسایه خود در محیط دوستانه‌ای به سر بَرید و روابط حسن همجواری داشته باشید. شما اصول لنینی را برای ما به بهترین نحو ممکن تشریح کردید، و به همین دلیل ما اکنون با خوشبینی کامل به آینده می‌نگریم. آینده‌ای که در آن بین ایران و شوروی صلح و همکاری برقرار خواهد بود. ما و شما گذشته از مناسبات حسن همجواری خواستار آن هستیم که همه کشورها با صلح و صفا زندگی کنند و سیاست تفاهم متقابل را پیش گیرند. برای رسیدن به این هدف تنها یک راه وجود دارد: راهی که شما هم اکنون آن را در همین جا یادآور شدید، راه تقویت سازمان ملل متحد، این بسیار طبیعی است که در نتیجه مذاکرات ما روابط اقتصادی و بازرگانی کشورهای مان گسترش و تحکیم یابد.

رادیو مسکو گزارش داد که باشندگان در سالن، سخنان آناستاس میکویان و شاهنشاه ایران را با توجه فراوان گوش فرادادند و چندین بار با کف زدن‌های خود سخنان شاهنشاه و میکویان را بُریدند.

مصاحبه سران شوروی با رسانه‌های گروهی

میکویان صدر هیات رییسه شورای عالی اتحاد شوروی، کاسیگین نخست وزیر شوروی و برژنف دبیر اول حزب کمونیست در گفتگو با رسانه‌ها به آگاهی رساندند که بازدید شاهنشاه ایران از شوروی گام نوینی در راه گسترش بستگی‌ها و پیوندهای دو کشور است و دست‌آورد گفتگوها با شاهنشاه بسیار مثبت بوده است.

به آگاهی رسانده شد که سه روز به مسافرت شاهنشاه شهبانو برای بازدید از شهرهای سیبری افزوده شد. اعلیحضرتین که قرار بود روز پنجشنبه دهم تیر ماه به تهران بازگردند، روز یکشنبه ۱۳ تیر ماه به تهران باز خواهند گشت.

بازدید از لنینگراد

شاهنشاه خود خلبان جت روسی از مسکو به تهران پروازکردند

شاهنشاه و شهبانو از سفر به شوروی بازمی‌گردند

روز شنبه ۵ تیر ماه ۱۳۴۴ شاهنشاه و شهبانو فرح پهلوی از مسکو وارد لنینگراد شدند. ایلناتف معاون صدر هیات رییسه شورای عالی اتحاد شوروی و « زیمیایین » معاون وزارت امور خارجه اتحاد شوروی و زایتسف سفیر کبیر اتحاد شوروی در ایران همراهان میهمانان گرامی شوروی هستند. در فرودگاه لنینگراد که با درفش‌های سه رنگ شیر و خورشید نشان ایران و درفش‌های اتحاد شوروی آذین بسته شده بود، عیسی اف رییس کمیته اجراییه شورای نمایندگان کارگران لنینگراد و فرمانده نیروهای پادگان لنینگراد و دیگر سران شوروی به پیشباز شاهنشاه و شهبانو آمده بودند.

در خیابان‌های لنینگراد شعارهایی به زبان پارسی و روسی با تهنیت به ورود شاهنشاه و شهبانو نوشته شده بود: « بگذارید مناسبات حسن همجواری میان اتحاد شوروی و ایران توسعه و تحکیم یابد » و یا « زنده باد دوستی بین ملل دو کشور همسایه اتحاد شوروی و ایران »

شاهنشاه و شهبانو از تاسیساتی که نزدیک دریاچه بالکان قرار داشت دیدن نمودند.

روز یکشنبه ۶ تیر ماه ۱۳۴۴ پیش از نیمروز شاهنشاه و شهبانو از آرامگاه جانباختگان جنگ لنینگراد دیدن فرمودند. در این جا که « فیسگارفگایا » نام دارد شاهنشاه یادمان قهرمانان جنگ را ارج نهادند.

شاهنشاه و شهبانو آنگاه از موزه آرامگاه فیسگارفگایا و پس از آن از موزه پرآوازه « آرمیتاژ » دیدن نمودند. در دیدنی‌های این موزه برجای ماندنی‌های باستانی ایران مانند سکه‌های ساسانیان، ظرف‌های نقره، ساخته شده‌های هنری و برنزی ایران باستان بود که شاهنشاه و شهبانو را به سوی خود کشید.

شاهنشاه و شهبانو ناهار میهمان کمیته اجراییه شورای نمایندگان زحمتکشان لنینگراد بودند. شهردار لنینگراد پس از خوش‌آمدگویی به اعلیحضرتین گفت:

ما بازدید شما را از کشورمان در حکم کوشش ایران برای بهبود روابط و تقویت و حسن همجواری با اتحاد شوروی ارزیابی می‌نماییم

شاهنشاه در پاسخ خوش‌آمدگویی شهردار لنینگراد فرمودند:

... من عمیقا امیدوارم که صلح در سراسر جهان پیروز گردد و ملت‌های دنیا با دشواری‌های جنگ دیگر روبرو نشوند. موفقیت شما را در زندگی خواهانم و امیدوارم مسافرت ما به تقویت دوستی میان ملت‌های ما کمک کند.

شاهنشاه و شهبانو در لنینگراد از انستیتوی « اسمولنسک » دیدن فرمودند. ساختمان این انستیتو پیش از انقلاب اکتبر آموزشگاه دختران اشراف تزاری بود که در سال ۱۹۱۷ به ستاد انقلاب شوروی دگرگون شد.

بازدید از سیبری شرقی

۷ تیر ماه ۱۳۴۴ پس از دو روز در لنینگراد در میان پسواز باشکوه مردم این شهر و با بودن شهردار و معاون شهرداری و فرمانده منطقه نظامی و گروهی از سران شهر در فرودگاه لنینگراد، شاهنشاه و شهبانو ساعت ۹ و سی دقیقه بامداد با هواپیما رهسپار « ایرکوتسک » مرکز سیبری شرقی شدند. در آیین پسواز در فرودگاه دسته موزیک سرود ملی ایران و سپس سرود ملی شوروی را نواخت و آنگاه گارد احترام از برابر شاهنشاه رژه رفت.

در فرودگاه ایرکوتسک شهردار و بلندپایگان این شهر و فرمانده حوزه نظامی از شاهنشاه و شهبانو در پای پلکان هواپیما ایستاده بودند. آنگاه آیین پیشباز رسمی برگزار شد. شهردار ایرکوتسک خوش‌آمد گفت و پنج دختر و پسر خردسال پنج دسته گل به اعلیحضرتین پیشکش کردند. در فرودگاه سدها تن از زنان و مردان ایرکوتسک با تکان دادن پرچم‌های ایران و شوروی و غریو شادی از اعلیحضرتین پیشباز کردند. شاهنشاه زمانی در برابر پیشبازکنندگان ایستادند و از اینکه برای دیدار شهر زیبای ایرکوتسک زمانی به دست آمده ابراز شادمانی کردند. تلویزیون ایرکوتسک ورود اعلیحضرتین را به فرودگاه پخش کرد.

در راستای ۴ کیلومتر راه فرودگاه تا جای ماندن اعلیحضرتین، ده‌ها هزار تن از مردم در پیاده‌روها ایستاده بودند و با ابراز شور و هیجان ورود میهمانان ملت شوروی را گرامی داشتند.

۸ تیر ماه ۱۳۴۴ بامدادان اعلیحضرتین از ایرکوتسک به « براتسک » رفتند. معاون صدر هیات رییسه شورای عالی اتحاد شوروی، رییس کمیته اجراییه شورای نمایندگان زحمتکشان استان ایرکوتسک و دیگر بلندپایگان شوروی همراه اعلیحضرتین بودند. شاهنشاه و شهبانو در فرودگاه براتسک از سوی شهردار و سران دولت و مردم مورد پیشباز قرارگرفتند.

اعلیحضرتین از تاسیسات کلان برق و سد "براتسک" در شوروی دیدن کردند. شاهنشاه به بلندترین نقطه سد رفتند و ماشین‌های کارخانه برق آبی و دستگاه‌های دیگر را بازدید فرمودند. رییس امور ساختمانی و رییس کارخانه برق آبی گزارش رسایی به آگاهی شاهنشاه رساندند. شاهنشاه در پاسخ به فرمودند:

ما درباره ساختمان سد کارخانه برق آبی براتسک مطالب زیادی شنیده بودیم و بدین جهت با علاقه فراوان به این منطقه مسافرت کردیم، ساختمان‌هایی که تماشا کردیم نشان می‌دهد که هم در ساختن سد بزرگ و هم در ایجاد آبگیر مصنوعی کارهای عظیمی انجام گرفته است.

این سد از نظر ساختمان و استفاده از ذخیره آب آن و هم چنین از نظر تولید نیروی برق اهمیت دارد و به عقیده من یکی از بزرگترین مخازن آب شیرین است.

این سد بزرگ و سدهای دیگر که به همین قدرت در خاک شوروی در دست ساختمان است تا سال ۱۹۸۰ نیروی غیرقابل تصوری را در اختیار این مملکت قرارخواهد داد

امیدوارم موفقیت‌های بیشتری در زمینه ساختن سدهای دیگر نصیب مهندسان شوروی گردد.

در کارخانه برق براتسک به سرفرازی ورود شاهنشاه و شهبانو از سوی رییس کارخانه میهمانی ناهار برگزار شد. در سر میز ناهار رییس کارخانه در بیانات کوتاهی درباره اهمیت پیوندهای ایران و شوروی ایراد کرد و تاکید کرد که مردم شوروی از هیچگونه کوششی برای بهبود پیوندهای دو کشور کوتاهی نخواهند کرد.

شاهنشاه در پاسخ خوش‌آمدگویی رییس کارخانه برق براتسک فرمودند:

جای خوشوقتی برای من و همراهان من است که امروز این ساختمان عظیم را بازدید می‌کنیم. در طرح ریزی و انجام ساختمان این سد بزرگ فکر می‌کنم موفقیت بزرگی به دست آورده‌اید. شنیده‌ام که طرح‌های دیگری نیز به همین عظمت در نقاط دیگر کشور شوروی در دست اجرا است. اگر در نظر آوریم که در این نقطه ده سال پیش چیزی وجود نداشت، عظمت کار بیشتر نمایان خواهد بود.

شما فقط سدی نساخته‌اید که عظمت آن انسان را تحت تأثیر قرار می‌دهد، بلکه همراه خود زندگی و فرهنگ را هم آورده‌اید. این است که برای موفقیت هر چه بیشتر مهندسین و کارگران و تمام کسانی که در این کار زحمت کشیده‌اند، برای ثمربخش بودن هر چه بیشتر زحمات و آثار کار ملت شوروی، برای دوستی همیشه رو به فزونی میان دو ملت ایران و اتحاد شوروی، برای سلامتی و موفقیت زمامداران شما و برای دوستی و صلح همه ملل دنیا بهترین آرزوهای خود را اظهار می‌دارم.

شاهنشاه آریامهر و شهبانو و میکویان، کاسیگین و برژنف در کاخ کرملین

ساعت دو و نیم پس از نیمروز شاهنشاه و شهبانو با هواپیما از براتسک به ایرکوسک بازگشتند.

۹ تیر ماه ۱۳۴۴ شامگاه میهمانی شام باشکوهی از سوی شهردار ایرکوتسک به سرفرازی ورود شاهنشاه آریامهر و شهبانو برگزار شد. شاهنشاه در پاسخ خوش‌آمدگویی رییس کمیته اجراییه شورای شهر ایرکوتسک فرمودند:

از خوش آمدی که نسبت به من و شهبانو و همراهان اظهار داشتید بسیار خوشحالم. ما در کودکی در کتاب‌ها و در افسانه‌ها نسبت به سیبری مطالب زیادی خوانده و در بزرگی از وضع دقیق تر جغرافیایی و امکانات طبیعی آن مطالبی شنیده بودیم. به همین جهت بازدید از کارهای بزرگی که در این جا انجام داده‌اید مثل سد براتسک برای ما یک میل باطنی و قلبی بود.

۹ تیر ماه ۱۳۴۴ اعلیحضرتین برای بازدید از دریاچه بایکال در نزدیکی ایرکوتسک سوار قایق شدند و شب را در جزیره‌ای که در میان دریاچه بایکال قراردارد گذراندند.

بازدید از کریمه

بامدادان شاهنشاه و شهبانو با هواپیما رهسپار شهر « سیم فروپول» در کریمه شدند.

۱۰ تیر ماه ۱۳۴۴ شاهنشاه آریامهر به هنگام بازدید از اردوگاه پیشاهنگی "ارتک" در کنار دریای سیاه، در پاسخ پیشاهنگان تاجیکی که از شاهنشاه درخواست کردند که به زبان پارسی برایشان بیاناتی ایراد نمایند، فرمودند:

...من می‌توانم به عنوان رییس پیشاهنگی ایران و از طرف شهبانو که خود یک پیشاهنگ واقعی بوده است، سلام گرم جوانان ایران را به شما ابلاغ نمایم. بیایید همگی این آرزو را بنماییم که صلح و تفاهم در میان ملل دنیا برقرار باشد.

۱۱ تیر ماه ۱۳۴۴ شاهنشاه در یک مصاحبه با رسانه‌های شوروی در یالتا مرکز کریمه در پاسخ به پرسش‌های خبرنگاران و اشاره به پیوندهای ژرف ایران و شوروی فرمودند:

...همانطور که ما به مفاخر فرهنگی شما احترام می‌گذاریم، شما نیز به مفاخر فرهنگی ما احترام می‌گذارید و می‌توان گفت که در خارج از ایران شما بیش از هر کشور دیگر آثار فرهنگی ما را چاپ و منتشر ساخته‌اید....

۱۲ تیر ماه ۱۳۴۴ شاهنشاه آریامهر در مصاحبه با نماینده مجله "مسکو نیوز" پیرامون پیوندهای سیاسی، بازرگانی و مبادلات فرهنگی و علمی ایران و شوروی سخنانی ایراد کردند.

۱۲ تیر ماه ۱۳۴۴ سفر اعلیحضرت همایون آریامهر شاهنشاه ایران و علیاحضرت شهبانو پس از سیزده روز بازدید از شهرهای گوناگون و گفتگوها با سران شوروی پیرامون پیوندهای اقتصادی و سیاسی ایران و شوروی به پایان رسید. پس از نیمروز روز شنبه ۱۲ تیر ماه پس از انجام آیین رسمی پسواز، شاهنشاه و شهبانو با هواپیمای اختصاصی که از سوی دولت شوروی برای ۱۳ روز سفر اعلیحضرتین ویژه شده بود و از سوی یک اسکادران جت‌های نیروی هوایی شوروی تا مرز ایران اسکورت می‌شد به تهران بازگشتند. از مرز ایران جت‌های ارتش شاهنشاهی ایران هواپیمای شاهنشاه و شهبانو را که شاهنشاه آریامهر خود خلبان آن بودند را تا فرودگاه مهرآباد اسکورت کردند.

اعلامیه مشترک گفتگوهای ایران - شوروی ۱۲ تیر ۱۳۴۴ همزمان در تهران و مسکو به چاپ رسید.

نگاه کنید به

• سفر محمدرضا شاه پهلوی به اتحاد جماهیر شوروی ۴ تیر ۱۳۳۵ - ۲۲ تیر ۱۳۳۵
• ذوب آهن آریامهر
• قانون موافقت‌نامه بین دولت شاهنشاهی ایران، دولت اتحاد جماهیر شوروی شوسیالیستی درباره همکاری اقتصادی و فنی به منظور ایجاد ذوب‌آهن و کارخانه ماشین‌سازی و نصب لوله گاز در ایران و واگذاری اعتبار برای این مقاصد - مصوب ۲۴ بهمن ۱۳۴۴ مجلس شورای ملی و ۴ اسفند ۱۳۴۴ مجلس سنا. این قانون در تاریخ ۷ اسفند ۱۳۴۴ به توشیح محمدرضا شاه پهلوی رسید.
• قانون تشکیل شرکت ملی ذوب‌آهن ایران - مصوب ۳۱ خرداد ۱۳۴۶ مجلس شورای ملی
• لایحه قانونی اختصاص یازده میلیون روبل از اعتبار موضوع موافقت‌نامه همکاری فنی و اقتصادی ایران و شوروی راجع به‌تامین هزینه قسمتی از ماشین آلات و لوازم و خدمات مرحله اول تاسیس کارخانه ذوب‌آهن - مصوب ۱۸ خرداد ۱۳۵۰ مجلس شورای ملی و ۳۱ خرداد ۱۳۵۰ مجلس سنا – این قانون در تاریخ ۷ تیر ۱۳۵۰ به توشیح محمدرضا شاه پهلوی رسید.
• قانون اجازه اخذ وام و اعتبارات به شرکت ملی ذوب‌آهن ایران – مصوب ۲۴ اسفند ۱۳۵۰ مجلس شورای ملی و ۲۸ اسفند ۱۳۵۰ مجلس سنا – این قانون در تاریخ ۳۰ اسفند ۱۳۵۰ به توشیح محمدرضا شاه پهلوی رسید.
• قانون موافقت‌نامه همکاری در توسعه کارخانه ذوب‌آهن آریامهر اصفهان بین دولت شاهنشاهی ایران و دولت اتحاد جماهیر شوروی سوسیالیستی - مصوب ۱۹ تیر ۱۳۵۲ مجلس شورای ملی و ۱۲ آذر ۱۳۵۲ مجلس سنا - این قانون در تاریخ ۲۱ آذر ۱۳۵۲ به توشیح محمدرضا شاه پهلوی رسید.

پانویس

‎