سخنان مسعود ثابتی نماینده مجلس شورای ملی درباره درآمد نفت و نرخ طلا ۲۸ دی ۱۳۲۶
| مجلس شورای ملی مجموعه قوانین دوره قانونگذاری پانزدهم | تصمیم‌های مجلس | درگاه نفت |
سخنان مسعود ثابتی نماینده مجلس شورای ملی درباره درآمد نفت و نرخ طلا ۲۸ دی ۱۳۲۶
استدعا می‌کنم توجه بفرمائید برای اینکه با توجه به این قسمت بنده تصور می‌کنم که ۱۵۰ میلیون بودجة مملکت در این قسمت تفاوت خواهد کرد. بنده در دورة نهم سمت نمایندگی داشتم و خوب بخاطر دارم که در اوایل آن دوره بعد از مدتی گفتگو و جریاناتی که آقایان بی اطلاع نیستند امتیاز نامة فعلی جانشین امتیاز دارسی شد(آشتیانی زاده – آقا خود شما هم رأی دادید) …اصولاً رأی بنده تأثیری نداشت ولی اتفاقاً رأی ندادم شما که به بنده لطف داشتید بنده خیلی چیزها رأی ندادم و هر چند در آن ایام فقط اداره یک نفر یعنی شخص اول مملکت حکومت می‌کرد و اراده ملت ایران در این تجدید و تمدید دخالت نداشت اما چنانچه معمول آن ایام بود نسبت به انجام تشریفات قصور نمی‌شد و بنابراین نسبت به امتیاز جدید ومزایای آن چه در مجلس و چه در کمیسیونهای مربوطه (معتمد دماوندی- هیچ کدام مزایائی ندارد)… آقایان تصور بفرمائید بنده در متن بودجه صحبت می‌کنم الان هم دستور جلسه بودجه‌است این را ملاحظه بفرمائید توضیحات داده می‌شد و در آن تاریخ به طوری که بنده استنباط می‌کردم قیافه عمومی مجلس و همچنین وزرا از جمله جناب آقای تقی زاده که فعلاً هم تشریف دارند نسبت به تمدید ناراضی بود و حتی شنیده شد که خود اعلیحضرت فقید هم با اکراه در قسمت تمدید موافقت کرده‌اند ولی راجع به مزایای امتیاز جدید هیچ تردیدی نبوده وآینده درخشانی از نظر عایدات پیش بینی می‌کردند این قسمت شیفر است خواهش می‌کنم دقت بفرمائید و خلاصه چنین می‌گفتند که:
۱- سابقاً ۱۶ درصد منافع خالص به دولت می‌رسید مطابق امتیاز جدید سی درصد سود سهام متعلق به دولت خواهد بود.
۲- از بابت هر تنی که استخراج می‌شود ۴ شلینگ پرداخت خواهد شد که در سابق نبوده.
۳- از بابت مالیات هر تنی شش پنس و از شش میلیون به بالا هر تنی ۹ پنس دریافت خواهد شد که آن هم نبوده‌است.
۴- ۱۶ درصد سابق منحصراً از منافع خود شرکت پرداخت می‌شد در صورتی که از حالا به بعد منافع تمام شرکتهای تابعه نیز محسوب خواهد شد.
۵- و مهمتر از همه اینکه عواید ما با طلا تضمین شده‌است.
زیرا در همان ایام تازه انگلیس باز طلا را از روی لیره کاغذ برداشته بود و شاید در آن موقع ۲۰ الی ۳۰ درصد تفاوت بین لیره طلا و کاغذبیشتر شه بود و احتمال می‌رفت تفاوت در آینده بیشتر شود(چنانچه شد) بنابراین عوای ثابت به موجب بنده یک از قسمت پنج ده امتیاز نامه با طلا تضمین شده‌است که ماده مزبور از این قرار است هر گاه موقعی قیمت طلا در لندن از شش لیره استرلینگ در مقابل انس تری تجاوز نماید برای هر پنی که علاوه بر ۶ لیره استرلینگ در مقابل یک انس تری در روز پرداخت قیمت طلا ترقی نماید بر کلیه مبالغ لازمة التأدیه به دولت از طرف کمپانی به موجب این قرار داد(باستثنای مبالغی که بر حسب جزوه‌های یک و سه الف و ب این ماده و جزو ۱ الف از اده ۲۳ باید به دولت برسد) به میزان یک یکهزار و چهارصد چهلم به مبالغ مزبور افزوده خواهد گردید.
هرچند عباراتی که در امتیازنامه جدید ذکر شده تا حدی پیچیده به نظر می‌رسد ولی خلاصه این است که قیمت یک انس تری که میزان وزن آن ۲۸/۳۵ گرام است شش لیره معین شده که ۱۳۰ شلینگ باشدو ۱۴۴۰ پنی می‌شود و گفته شده‌است که قیمت انس تری هر چه از این مبلغ ترقی بنماید به همان نسبت تفاوت در حساب عواید ما منظور می‌گردد یعنی اگر مثلاً انس تری ۹ لیره قیمت پیدا کرد و عواید ما که معین شده باشد و پنج درصد علاوه خواهد شد ۱۲ لیره قیمت خواهد داشت و اگر سه برابر شده بود بایستی ۱۸ میلیون بپردازند صد در صد و بنابراین عواید ما طلا خواهد بود حالا بنده از توضیحات خودداری می‌کنم و می‌خواهم به قول مرحوم تیمور تاش که غالباً می‌فرمودند زیان ارقم از هر بیانی فصیح تر است به ذکر بعضی ارقام بپردازم و امیدوارم از مقایسه ارقام قضیه به قدر کافی روشن شود و آقایانی که مثل بنده شاهد مذاکرات سابق بودند منافعی که پیش بینی می‌شد با نتایج حاصله مقایسه کنند.
از سال ۱۹۳۳طبق امتیاز نامه جدید عمل می‌شود ولی اختلاف با شرکت از دو سه سال قبل برآن شرع شده بود که بالاخره اولاً از ۹۳۰ دولت ایران شرکت را مشمول مالیات می‌دانست و علاوه اختلافات دیگری بود که خلاصه بعد از تراضی بابت همان سه میلیون لیره تصفیه شد بنابراین حساب عادی شرکت طبق امتیاز دارسی همان سالهای ۹۳۰ به قبل است که بنده چند سالی بعرض آقایان میرسانم و این ارقام درست همان است که آقای سرجان سیمون در جامعه ملل سابق ذکر کرده بودند:
۵/۷۰۰/۰۰۰/۲۹ تن ۱/۴۳۷/۰۰۰ لیره
- ۴/۲۵۰/۰۰۰/۲۸ تن ۱/۳۱۰/۰۰۰ لیره
- ۴/۸۰۰/۰۰۰/۲۷ تن ۱/۴۰۰/۰۰۰ لیره
- ۴/۰۰۰/۰۰۰/۲۶ تن ۱/۰۵۴/۰۰۰ لیره
- ۱۸/۷۵۰/۰۰۰ تن ۵/۲۰۱/۰۰۰ لیره به طور متوسط
- ۴/۷۰۰/۰۰۰ تن استخراج و ۱/۳۰۰/۰۰۰ ریال دریافتی و
حالا یعنی در ۹۴۶ آنچه به ما پرداخت شده از این قرار است:
- ۱۸/۴۱۸/۱۷۰ تن استخراج از بابت چهار شلینگ تنی ۳/۶۸۳/۶۳۴لیره
- ازبابت مالیات ۵۳۷/۴۵۲/۵ لیره صرف طلای عواید فوق ۱/۸۳۷/۰۶۱/۶ لیره
- از بابت ۲۰ درصد سود سهام ۱/۰۷۴/۰۰ لیره ۷/۱۳۰/۱۴۹/۱۱ لیره (صرف طلا به سود تمام تعلق نمی‌گیرد)
و رقمی به نام عواید شرکتهای تابعه در حساب نیست در اینجا مقایسه دو قسمت خیلی جالب توجه‌است یکی سود سهام و دیگری عواید کلی اما سود سهام که به تصور ما ۲۵ درصد ترقی کرده و ۱۶ درصد تبدیل به ۲۰ درصد شده یعنی زیادتر شده‌است وقتی که چهار میلیون و هشتصد هزار تن استخراج می‌شد اگر با پول طلا حساب بکنید چون حساب ما روی طلا می‌شد نتیجه حاصله از این قرار است که چنانچه ملاحظه فرمودید با همان حساب امتیاز دارسی سالیانه به طور متوسط ۱/۳۰۰/۰۰ یعنی لیره طلا به ما می‌رسد در مقابل حد متوسط چهار میلیون ونیم تن استخراج یعنی با حساب امروز صد میلیون تومان یا بیشتر و جمع چهار ساله تقریباً مطابقت دارد با استخراج یک ساله ۹۴۶ و بنابراین مخصوصاً با جنابعالی که دنیا راجع به نفت دارد هیچ کس تصور نمی‌کند که نفت تنزل کرده باشد و حق داشتیم منتظر باشیم که عواید ما بابت سود سهام لااقل با حساب سابق یعنی چهار صد میلیون دریافتی بابت همین مقدار استخراج مطابقت داشته بلکه ۲۵ درصد هم اضافه بوده و بالاخره پانصد میلیون تومان عواید سهام داشته باشیم در صورتی که کلیه عواید سهام ۱/۰۷۴/۰۰ لیره‌است که این پول تضمین زر هم ندارد و بنابراین چهارده میلیون یا به حساب بازار سیاه ۲۵ میلیون تومان است یعنی از نظر مقایسه ۲۰ یا سی برابر کمتر و بنده حقیقتاً نسبت به این حساب متحیرم. اما وقتی تمام حساب را در نظر بگیریم بالاخره ۷/۱۳۰/۰۰۰ تمام مبلغ است که با نرخ رسمی ۹۰ میلیون و به حساب بازار سیاه ۱۴۰ میلیون تومان است و از عواید شرکتهای تابعه هم بنده اثری در این حساب ندیدم چنانچه درقسمت مربوط به تضمین زر ذکر شده قیمت یک انس تری شش لیره معین شده‌است و حالیه با اینکه طلا نسبت به لیره کاغذ ۲۵۰۰ درصد ترقی کرده تفاوتی که از این بابت در حساب مامنظور شده فقط در حدود ۴۰ درصداست یعنی گفته می‌شود که قیمت طلا در بازار لندن از ۱۲۰شلینگ به ۱۷۲ شلینگ ترقی کرده ولی حقیقت قضیه این است که در همان بازار قیمت ه مان سه لیره و نیم است و این قیمتی که برای طلا قائل شده‌اند پرس فرسه و قیمت دولت است که به این قیمت خرید وفروش نمی‌شود و بنابراین حرف است نه طلا و چنانچه در بندب از قسمت پنج ماده ده امتیازنامه قید شد که هرگاه از طلا مبنای عمومی قیمت نباشد دولت می‌تواند تضمین دیگری تقاضا نماید به هر حال اگر باز هم طلا مبنای قیمتهاباشد در هر صورت حرف طلا مبنای قیمها نیست و به نظر بنده دولت بایستی در اصل حساب دقت نماید و واقعاً فهمیده شود که چه اتفاقی افتاده آیا واقعاً نفت تا این پایه تنزیل کرده و بالاخره چه شده که حساب ما به این صورت درآمد و همچنین نسبت به تفاوت قیمت طلا قطعاً بایستی اقدام شود و بدیهی است که هر گاه محصول ما بتواند از مملکت ما خارج شده و به مملکت آنها وارد شود ناچار قیمت آن هم بایستی از آنجا خارج شده و به اینجا واردگردد و خلاصه ترتیبی بدهند که یا به قیمت عادله پرداخت شود و یا اینکه صد در صد بایستی طلای تضمین شده عیناً پرداخت گردد.
اصل همین حسابها ست و باقی همه حرف است اصل اقتصاد است و این وضعیت حساب ما است(صحیح است) آنوقت ما برای زندگی یومیه مان معطلیم، چند روز قبل بنده با آقای عزت الله خان هدایت رئیس بنگاه راه آهن صحبت می‌کردم و از ایشان پرسیدم که آیا شما می‌توانید بگوئید که راه آهن مشهد چقدر خرج لازم دارد و چقدر عایداتش خواهد شد گفت من الان می‌گویم راه آهن مشهد ۲۵ میلیون تومان خرج دارد و به طور قطع تمام خواهد شد و وقتی تمام شد به طور قطع با همین وضعیت فعلی عبور ومرور بدون اینکه زیاد شده باشد سالی ۱۲ میلیون از نظر مسافر عایدات خواهد داشت وسی میلیون از نظر باقی حمل و نقل به طور کلی بنابراین بنده می‌خواهم ببینم از نظر خراسان، خراسان خیلی حق دارد، خوب تا حالا گوش نکردند از حالا به بعد ما مجبوریم که صدای خراسان را به سمع آقایان برسانیم (معتمد دماوندی- همه جا حرف دارند) ولی من مجبورم ببینم نه از نظر خراسان، دولت ما که الحمدالله تجارت می‌کند همه کار می‌کند، زراعت می‌کند آخر از نظر خودتان این کار را بکنید و این تجارت را بکنید و ۲۵ میلیون بگیرید این بد تجارتی است؟ شما که تاجر هستید پس اینکار را بکنید چرا نمی‌کنید؟ لابد پول ندارید به این حسابها برسید این حساب نفت بایستی مورد توجه قرار بگیرد(صحیح است) و بنده پیشنهاد می‌کنم باید از طرف مجلس در اینموضوع حتماً رسیدگی شود