بیست و پنجمین سال شاهنشاهی اعلیحضرت محمدرضا شاه پهلوی آریامهر/ سال ۱۳۲۸
بیست و پنجمین سال شاهنشاهی اعلیحضرت محمدرضا شاه پهلوی آریامهر/ سال ۱۳۲۸
۱۳۲۸ نهمین سال
- برای بازنگری در پاره‌ای از اصول قانون اساسی و متمم آن [۱] در سال نهم پادشاهی، مجلس مؤسسان دوم برگزار شد.
- با یافتن آرامش در پهنه سیاست خارجی، دید و بازدیدهای دوستانه میان شاهنشاه و سران کشورها انجام گرفت.
در آغاز سال ۱۳۲۸، نهمین سال پادشاهیِ شاهنشاه، مجلس مؤسسان دوم در بخش شمالی کاخ دادگستری گشایش یافت. برگزاری این مجلس، بر پایه نامه‌ای بود که در اسفندماه سال ۱۳۲۷ از سوی دولت محمد ساعد به پیشگاه شاهانه نوشته و در آن درخواست رساگرداندن (تکمیل) و بازنگری (تجدیدنظر) در برخی از مواد قانون اساسی شده‌بود. این نامه روز یازدهم اسفندماه ۱۳۲۷ در مجلس شورای ملی خوانده‌شد و مورد پذیرش بیشتر نمایندگان قرار گرفت. مجلس مؤسسان دوم برای بازنگری در چندین مورد برگزار شد:
۱ – تجدید و تکمیل اصل چهل‌وهشتم قانون اساسی.
۲ – تنظیم و تصویب اصل جدیدی برای تعیین طرحی برای تجدیدنظر در برخی اصول قانون اساسی و متمم آن.
۳ – تجدیدنظر در اصل ۴۴ قانون اساسی درصورتی که تا موقع تشکیل مجلس مؤسسان نظامنامه "مجلس سنا" از تصویب مجلس شورای ملی نگذشته‌باشد. اصل ۴۴ می‌گوید: «نظامنامه‌های مجلس سنا باید به تصویب مجلس شورای ملی برسد.»
برپایی مؤسسان دوم
در پی نامه‌ای که از سوی دولت به پیشگاه شاهنشاه داده‌شد، فرمان برپایی مجلس مؤسسان دوم داده‌شد و روز چهاردهم فروردین ماه انتخابات مجلس مؤسسان آغازگردید. نخستین روز اردیبهشت ماه، اعلیحضرت همایونی برای گشایش مجلس مؤسسان با کالسکه شش‌اسبه به کاخ دادگستری تشریف‌فرما شدند و در سخنانی، مجلس مؤسسان دوم را گشودند.
آنگاه مجلس مؤسسان به ریاست آقای سیدمحمدصادق طباطبایی آغاز به کار کرد و اصولی را که در دستور آن مجلس قرارداشت، مورد پاکسازی، بازنگری و پذیرش قرارداد.
از جمله واگذاری حق برچیدن دو مجلس به شاهنشاه بود که:
- «شاهنشاه بتواند هر یک از مجلسین را جداگانه و یا هر دو مجلس را در آن واحد منحل نماید.»
ایوار (عصر) چهارشنبه بیست‌ویکم اردیبهشت ماه، به سبب پایان یافتن کار مجلس مؤسسان، نمایندگان مؤسسان دوم و نمایندگان مجلس شورای ملی و هیات دولت به پیشگاه همایونی بار یافتند و شاهنشاه در سخنان رسایی، به آنان چنین فرمودند:
- «... این اصول برای تحکیم مشروطیت است و کاری که آقایان در این چند روزه انجام دادند برای ثبات مشروطیت بود و مشروطیت ما را که به وضع فلاکت‌باری دچار شده‌بود، نجات‌دادند.
- چون اگر این وضع ادامه‌می‌یافت، دو صورت پیدامی‌شد. یا اصول اعمال زور و قدرت در این مملکت مستقرمی‌گردید، که خود این اصول موجب ابتلائات عدیده‌ای می‌شد و عکس‌العمل آن هرج‌ومرج و بی‌نظمی بود، یا خدای نخواسته دچار انقلابات و نهضتهایی می‌شدیم که در این دنیا و در این زمان به نفع مملکت تمام نمی‌شد.»
تشکیل اقلیت مجلس پانزدهم
در پایان دوره پانزدهم قانونگذاری که هم زمان با برگزاری مجلس مؤسسان بود، دکتر بقایی، مکی، عبدالقدیر آزاد، و حائری‌زاده که گروه اقلیت دوره پانزدهم بودند، دولت را مورد بازخواست قراردادند و با کارهای دولت به مخالفت برخاستند.
این اقلیت در انتخابات دوره شانزدهم نیز همدستی خود را ادامه‌دادند و این همبستگی که در آینده در صحنه سیاست کشور سبب رویدادهای ناگواری گشت، "جبهه ملی" نامیده‌شد.
بنیاد نهادن جبهه ملی از سوی محمد مصدق
با منحل شدن حزب توده در ۱۶ بهمن ماه ۱۳۲۷،[۲] محمد مصدق جبهه ملی را در ۲۶ مهر ماه ۱۳۲۸ بنیاد نهاد.[۳] مصدق جبهه ملی را پلی کرد تا وی به مجلس شانزدهم راه یابد. این حزب سیاسی با مانورهای سیاسی با ۱۲ کاندید در انتخابات دوره دوم مجلس قانونگذاری شانزدهم تهران شرکت و هشت کرسی مجلس شورای ملی دوره شانزدهم را اشغال کردند. مصدق که تابعیت دولت سویس را داشت، آن را از دولت ایران پنهان کرد زیرا که بر پایه قانون اساسی و قانون انتخابات کسانی که ملیت کشور دیگری را دارا هستند، حق نخست‌وزیری، وزرات ، نمایندگی مجلس و دیگر داشتن مقام‌های دولتی را ندارند. آغاز ورود محمد مصدق به مجلس شانزدهم با بحث درباره قدمت سن او که بالای هفتاد سال بود گذشت. مصدق که زاده سال ۱۲۵۸ خورشیدی بود با شلوغ‌بازی و همدستی حزب توده و همدستانش در جبهه ملی سن خود را ۶۷ آن و پاسخ به پرسش اینکه چگونه محمد مصدق به عنوان کاندید پذیرفته شده‌است این بود که دوست بسیار صمیمی مصدق به عنوان رئیس انجمن انتخابات تهران برگزیده شده‌است و ایشان مسله‌ای در سن محمد مصدق ندیده‌اند.
چالش نفت در مجلس
به دنبال گفتگوهای گسترده‌ای که میان نمایندگان دولت و نمایندگان شرکت نفت ایران و انگلیس انجام گرفت، در تاریخ ۲۸ تیرماه، دولت لایحه‌ای در یازده ماده به عنوان پیوست پیمان به مجلس شورای ملی داد. پیشنهاد این لایحه که "قرارداد الحاقی گس – گلشائیان" نام‌گذاری شده‌بود،[۴] به ناآرامی‌های پارلمانی دامن زد. چنانکه سرانجام روز ششم امردادماه عمر مجلس پانزدهم به سر رسید، هنگامی که هنوز درباره قرارداد گس - گلشائیان رأی داده نشده بود.
سال دید و بازدیدها
سال نهم پادشاهی، سال دیدوبازدید شاهنشاه با سران و زمامداران کشورهای گوناگون و بدست آوردن آرامش در سیاست خارجی ایران بود.
روز بیست و چهارم خردادماه، والاحضرت امیرعبدالله، نایب‌السلطنه عراق بنا به دعوت شاهنشاه وارد تهران شدند و از کشور ایران دیدن کردند.
روز هفدهم مهرماه، اعلیحضرت محمدظاهرشاه، پادشاه افغانستان، که برآن بود به فرانسه سفر کند، وارد تهران شدند.
بامداد روز ۲۴ آبان‌ماه، شاهنشاه که از سوی هَری ترومن، پرزیدنت ایالات متحده، به امریکا دعوت شده‌بودند، رهسپار این مسافرت تاریخی گشتند. شاهنشاه با هواپیمای ویژه‌ای که پرزیدنت امریکا به تهران فرستاده‌بود، سفر مهم خود را به امریکا آغاز فرمودند. سفر شاهنشاه روز دوازدهم دی‌ماه به پایان رسید و در این روز در میان پیشواز گرم مردم پایتخت، به میهن بازگشتند.[۵]
روز دهم اسفندماه، مسافرت رسمی شاهنشاه به کشور پاکستان آغاز گشت. شاهنشاه پس از دو هفته دیدار و گفتگو با پرزیدنت پاکستان در روز بیست‌وپنجم اسفند ماه به تهران بازگشتند.[۶]
انتخابات سنا
بر پایه قانون انتخابات سنا، که از سوی مجلس شورای ملی مورد پذیرش قرار گرفته‌بود، انتخابات دو درجه‌ایی نخستین دوره مجلس سنا در سراسر کشور آغاز شد. [۷] برای نخستین بار در این انتخابات حق رأی، ویژه باسوادان بود.
در تهران، پس از آنکه هفتاد و پنج تن از دارندگان شرایط در انتخابات درجه یک از سوی مردم تهران برگزیده‌شدند، انتخابات پانزده تن نمایندگان سنا از تهران در ساختمان فرمانداری تهران انجام شد و پس از بگومگوهایی که در آن نشست میان دارندگان آرای بیشتر و هواداران محمد مصدق روی داد، پانزده تن از نمایندگان تهران با رأی مخفی از میان انتخاب‌شدگان درجه یک، برگزیده‌شدند:
نصرالملک هدایت، دکتر متین‌دفتری، دکتر سعید مالک (لقمان‌الملک)، عبدالحسین نیکپور، یمین اسفندیاری، ابراهیم حکیمی، سیدحسن تقی‌زاده، محمد سروری، جواد بوشهری، ابراهیم خواجه‌نوری، نجم‌الملک، عباس مسعودی، دکتر صدیق اعلم، حسین نقوی، دکتر ملکزاده.
ترور هژیر
انتخابات دوره شانزدهم نیز در محیطی ناآرام ادامه داشت و به ویژه در تهران گروه‌های گوناگون سیاسی با صف‌آرایی در برابر یکدیگر، انتخابات را دشوار ساخته‌بودند. [۸] [۹]
با آنکه سندوق‌های آرا در تالار فرهنگستان "مدرسه عالی سپهسالار" قرارداشت، ولی به سبب هم زمانی با روزهای تاسوعا و عاشورا و انجام آیین سوگواری در شبستان مسجد سپهسالار، خواندن آرا انجام نشد.
روز سیزدهم آبان‌ماه هژیر، وزیر دربار، در مسجد سپهسالار ترور شد.[۱۰] عبدالحسین هژیر که از سوی دربار شاهنشاهی در آیین سوگواری شرکت کرده‌بود از سوی یکی از هموندان فداییان اسلام ترور شد و به بیمارستان برده‌شد.[۱۱]
این جنایتکار، سیدحسن امامی نام داشت که پیشتر به سبب کشتن کسروی زیر پیگرد قانونی قرارگرفته و زمانی در بازداشت به سر برده‌بود. وی به هنگام جنجال سوگواران، گلوله‌ای به شکم عبدالحسین هژیر شلیک کرد که سبب خونریزی بسیار زیاد داخلی گردید.[۱۲] عبدالحسین هژیر وزیر دربار شاهنشاهی پس از بیست‌وچهار ساعت در بیمارستان جان سپرد.
پس از بازجویی از سیدحسن امامی، سی‌ویک تن به اتهام همدستی در قتل وزیر دربار، بازداشت شدند.
بازایستادن انتخابات
در پی کشتن عبدالحسین هژیر ترس و نگرانی بر همه چیره گشت، انتخابات تهران بازایستاد و سرانجام با بازخوانی آرا، چند تن از نامزدهای "جبهه ملی" توانستند در انتخابات تهران پیروزی به دست آورند.[۱۳]
بازگشایی دوره شانزدهم
روز بیستم بهمن‌ماه، دوره شانزدهم مجلس شورای ملی و دوره نخست سنا در ساختمان بهارستان از سوی اعلیحضرت همایونی گشایش یافت. [۱۴]
با آگاهی از آمادگی مجلس‌ها برای آغاز به کار، در تاریخ بیست‌وهفتم اسفندماه محمد ساعد، نخست‌وزیر، به پیشگاه همایونی باریافت و کناره‌گیری دولت را به آگاهی رسانید.
کابینه محمد ساعد، یک بار در پایان دی‌ماه کناره‌گیری کرده ولی دوباره ترمیم گشته‌بود:
- -آقایان علی‌اصغر حکمت، وزیر مشاور
- – دکتر سجادی، وزیر دادگستری
- – گلشائیان، وزیر دارایی
- – تیمسار سپهبد یزدان‌پناه، وزیر جنگ
- – دکتر علی‌اکبر سیاسی، وزیر خارجه
- – دکتر نخعی، وزیر کشاورزی
- – دکتر اقبال، وزیر راه
- – سیدجلال‌الدین تهرانی، وزیر پست و تلگراف
- – دکتر زنگنه، وزیر فرهنگ
- – امیراسداله علم، وزیر کشور
- – دکتر تقی نصر، وزیر اقتصاد ملی
- – دکتر شهید نورائی، وزیر کار.
برنامه هفت ساله
در نهمین سال پادشاهیِ شاهنشاه، پیش‌درآمدها و پیش نیازهای انجام برنامه عمرانی هفت ساله کشور فراهم گردید.[۱۵] [۱۶] از سوی شاهنشاه، والاحضرت شاهپور عبدالرضا پهلوی به ریاست سازمان برنامه برگزیده شدند.
نیز نگاه کنید به
منبع
- ↑ قانون اساسی مشروطه
- ↑ انحلال حزب توده ایران ۱۶ بهمن ۱۳۲۷
- ↑ جبهه ملی
- ↑ لایحه الحاقی گلشاییان - گس
- ↑ سفر محمدرضا شاه پهلوی به ایالات متحده امریکا ۲۵ آبان ۱۳۲۸ - ۱۰ دی ۱۳۲۸
- ↑ سفر محمدرضا شاه پهلوی به پاکستان ۱۰ اسفند ۱۳۲۸ - ۲۵ اسفند ۱۳۲۸
- ↑ قانون اجازه اجرای نظامنامه انتخابات مجلس سنا
- ↑ مجلس شورای ملی مجموعه قوانین دوره قانونگذاری شانزدهم
- ↑ مجلس شورای ملی مذاکرات دوره قانونگذاری شانزدهم
- ↑ ترور عبدالحسین هژیر وزیر دربار شاهنشاهی
- ↑ فداییان اسلام
- ↑ سوقصدهای سیاسی در ایران در درازای جنگ سرد
- ↑ جبهه ملی
- ↑ سخنرانی اعلیحضرت همایون محمدرضا شاه پهلوی شاهنشاه ایران هنگام گشایش دوره نخست مجلس سنا و دوره شانزدهم مجلس شورای ملی ۲۰ بهمن ماه ۱۳۲۸
- ↑ برنامه عمرانی اول
- ↑ برنامه عمرانی اول ۱۳۲۷ - ۱۳۳۳