بهداشت، درمان، تغذیه و تحدید موالید - برنامه عمرانی پنجم
| برنامه‌های عمرانی کشور | تصمیم‌های مجلس | برنامه عمرانی پنجم ۱۳۵۲ - ۱۳۵۶ |
فصل بیست و سوم - بهداشت، درمان، تغذیه و تحدید موالید - کل اعتبارات بهداشت، درمان، تغذیه و تحدید موالید بالغ بر ۱۱۶،۵ میلیارد ریال است که ۵۲ میلیارد ریال آن از محل بودجه عمرانی تأمین خواهد شد.
هدف های اساسی
۱ - هدفهای اساسی با توجه به اینکه سلامت یکی از حقوق مسلم فردی و اجتماعی است و نیز سلامت افراد زیربنای مهم پیشرفت اقتصادی و اجتماعی را تشکیل می‌دهد،هدف اساسی برنامه پنجم ارتقاء میزان سلامت افراد از طریق پیشگیری و مبارزه با بیماریها، توسعه بهداشت محیط، بهبود تغذیه عمومی، کنترل موالید،توسعه کمی و کیفی خدمات درمانی و بالاخره توان‌بخشی است.
سیاست ها و خط مشی های کلی
اصول و سیاستهای اجرایی برنامه بهداشت، درمان، تغذیه و تحدید موالید
۲ - ۱ - اصول و سیاستهای اجرایی برنامه بهداشت، درمان، تغذیه و تحدید موالید به قرار زیر خواهد بود:
- - تأمین حداقل نیاز خدمات درمانی برای مردم از وظایف دولت خواهد بود به طوری که همه مردم از این خدمات بهره‌مند گردند.
- - طرح‌ریزی خدمات درمانی کشور بر اساس تعمیم حداقل خدمات مورد نیاز برای کلیه نقاط محیطی و عرضه خدمات تخصصی متناسب با اصول‌پزشکی مترقی در مراکز بزرگ خواهد بود.
- - کلیه واحدهایی که خدمات پزشکی عرضه می‌دارند به نحوی از انحاء در داخل یک شبکه جامع و هماهنگ قرار خواهد داشت و در برنامه کمک‌دولت و هر گونه سرمایه‌گذاری دیگر برای ایجاد واحدهای درمانی، توزیع عادلانه این امکانات در چهارچوب شبکه مزبور رعایت خواهد شد.
- - با توجه به کمبود نیروی انسانی متخصص و همچنین با در نظر گرفتن جنبه‌های علمی و اقتصادی از ساختن بیمارستان در روستاها و نیز ساختن‌بیمارستان با تختهای کم پرهیز می‌شود و ایجاد بیمارستانهای بزرگ با توجه به نیاز مناطق مورد تأکید قرار می‌گیرد.
- - سیاست تأمین خدمات درمانی بر پایه بیمه درمانی استوار خواهد بود.
- - نحوه اجرای بیمه درمانی علی‌الاصول از طریق خرید خدمات از بخش خصوصی است ولی در مناطقی که گرایش و امکان استقرار بخش خصوصی‌در آن نقاط بعید است، بخش عمومی عهده‌دار تأمین خدمات درمانی و در صورت لزوم خدمات بیمه‌ای خواهد بود.
- - کلیه بیمارستانهای بخش عمومی و سازمانهای خیریه خدمات خود را به گروه‌های کم درآمد بیمه‌نشده اختصاص خواهند داد.
- - به منظور تشویق طبابت آزاد و توسعه بیمارستانهای خصوصی، با استفاده از تجاربی که طی برنامه چهارم در این زمینه حاصل شده است، ضمن‌استفاده از روش اعطای وام درمانی به گروه‌های پزشکی، دولت بیمارستانهای پیش‌بینی شده در برنامه را پس از ساختمان و تجهیز، به صورت اجاره یا‌فروش، با شرایط سهل در اختیار گروه‌های پزشکی قرار می‌دهد و خود خدمات مورد نیاز برای افراد کم درآمد و کارمندان دولت را از گروه‌های مذکور‌خریداری خواهد کرد.
- - در مورد خدمات درمانی - بهداشتی روستاها، با توجه به پراکندگی جمعیت در این نقاط، عرضه خدمات بهداشتی به صورت کاملاً سیار و در سطح‌کلیه دهات و حتی‌الامکان خانه به خانه ارائه می‌گردد و در مورد خدمات درمانی نیز ایجاد واحدهای سیار کوچکی در اطراف مراکز درمانی بهداشتی‌روستایی ضروری می‌باشد، ضمناً به منظور ارائه درمانهای بی‌خطر و کمکهای اولیه در روستاهای دورافتاده، نیروی انسانی جدید آموزش دیده و به‌روستاها اعزام خواهند شد. این افراد تحت نظارت مراکز درمانی بهداشتی روستایی، تأمین خدمات درمانی فوق را ضمن مراقبت بیماریهای واگیر به‌عهده خواهند داشت همچنین به منظور بهبود کیفیت خدمات درمانی بهداشتی روستاییان، با توجه به مشکلات اعزام پزشک به روستا، از ورود سازمان‌درمانی جدید به این مناطق جلوگیری به عمل خواهد آمد و کوشش خواهد گردید که بین شبکه درمانی و بهداشتی روستایی و شهری ارتباط عملیاتی به‌وجود آید.
- - جهت اساسی سیاست جامع تغذیه طی برنامه پنجم بر اصل تأمین نیازمندیها و جبران کمبود تغذیه‌ای گروه‌های نیازمند می‌باشد.
- - خدمات و محتویات برنامه تغذیه در رابطه با نوع مشکلات گروه زیر پوشش رعایت حداقل هزینه و در نظر گرفتن عادات و فرهنگ و قابلیت اجرا‌انتخاب خواهد شد و کوشش خواهد گردید که از جامعیت کافی برخوردار بوده و هماهنگ با سایر خدمات بهداشتی در اختیار گروه‌های نیازمند قرار‌گیرد.
- - به منظور به ثمر رساندن سیاست جامع ملی تغذیه و ایجاد هماهنگی در اجرای فعالیتهای مختلف، کمیته‌ای مرکب از نمایندگان سازمانهای اجرایی در‌سازمان برنامه تشکیل خواهد شد.
- - در زمینه آموزش پزشکی، نارسایی نظام موجود در تأمین نیازهای جامعه کاملاً احساس می‌گردد و بدین جهت تجدید نظر در آموزش پزشکی ایران، با‌در نظر گرفتن تأمین نیازهای کمی و با توجه به اهمیت کیفی این نیازها در هر یک از خدمات بهداشتی، درمان سرپایی، درمان بستری و تخصصی‌ضروری می‌باشد.
وظایف و مسولیت ها
۲ - ۲ - وظایف و مسئولیتها: حدود وظایف و مسئولیت هر یک از مؤسسات عمده درمانی بخش عمومی به شرح زیر می‌باشد:
- - وزارت بهداری علاوه بر مسئولیتی که در زمینه کنترل و هماهنگی کلیه مؤسسات درمانی و بهداشتی دارد، اجرای برنامه خدمات بهداشتی و قسمتی‌از درمان سرپایی و همچنین اداره بیمارستانهای بیماریهای مزمن را عهده‌دار خواهد بود.
- دانشکده‌های پزشکی به تناسب نیازهای آموزشی، نسبت به بهبود کمی و کیفی بیمارستانهای خود اقدام نموده و کوشش لازم را در جهت اختصاص‌بیشتر بیمارستانهای مذکور به امر آموزش معمول خواهند داشت.
- - جمعیت شیر و خورشید سرخ ایران مسئول تأمین خدمات بیمارستانی برای افراد غیر متشکل و کم درآمد می‌باشد و برای ایفای چنین نقشی‌بیمارستانهای خود را با توجه به ضوابط برنامه توسعه داده و از کمکهای مالی دولت برخوردار خواهد شد.
سازمان شاهنشاهی خدمات اجتماعی ضمن پرهیز از ایجاد بیمارستان جدید و با افزودن فعالیتهای درمانی و بهداشتی در درمانگاه‌های خود سهم‌بیشتری در تأمین نیازهای درمانی و بهداشتی روستاییان به عهده خواهد گرفت. بیمارستانهای موجود سازمان مذکور در قالب برنامه جامع بیمارستانی کشور با توجه به رعایت وحدت مدیریت در منطقه توسعه خواهد یافت.
- - درمان سرپایی کلیه روستاییان از طریق شبکه درمانی بهداشتی روستایی تأمین می‌گردد و مادام که از طریق شبکه مذکور خدمات درمانی مورد نیاز‌روستاییان بیمه شده تأمین نشده است سازمان بیمه‌های اجتماعی روستاییان رأساً در منطقه مورد نظر به عرضه خدمات درمانی مورد نیاز اقدام و پس از‌تأمین موجبات درمان سرپایی روستاییان در منطقه انجام امر به شبکه درمانی بهداشتی روستایی مربوط واگذار خواهد شد و درمان بستری بیمه‌شدگان‌روستایی با خرید خدمت درمانی از بخش خصوصی انجام خواهد شد و در مواردی که خدمات فوری پزشکی مورد نیاز بیماران بیمه شده باشد تمام‌بیمارستانهای بخش عمومی و سازمانهای خیریه موظف به قبول و درمان این نوع بیماران می‌باشد.
- - سازمان بیمه‌های اجتماعی که مسئول بیمه درمانی مشمولین قانونی خود می‌باشد، کوشش لازم را به منظور افزایش تعداد بیمه شده آن چنان معمول‌خواهد داشت که در یک برنامه دراز مدت تقریباً همه مزد و حقوق‌بگیران غیر کارمند دولت از مزایای بیمه درمانی برخوردار گردند.
با توجه به خطوط کلی سیاست درمانی کشور، سازمان مذکور مجاز به ایجاد بیمارستان جدید نبوده و خدمات مورد نیاز را به تناسب افزایش گروه‌های‌بیمه شده از بخش خصوصی تأمین خواهد نمود (به استثنای مناطقی که بیمارستان بخش خصوصی و یا عمومی به حد کافی در برنامه پیش‌بینی نشده‌باشد).
- - بنگاه حمایت مادران و نوزادان نسبت به تکمیل و بهره‌برداری زایشگاه‌های نیمه‌تمام خود اقدام خواهد کرد و به منظور افزایش بازدهی زایشگاه‌های‌کوچک واحدهای فوق را به بیمارستان عمومی تبدیل خواهد نمود و جهت تحقق این هدف با جمعیت شیر و خورشید سرخ هماهنگی خواهد داشت.
- - به منظور جلوگیری از تفرق سازمانی در امر درمان، سایر سازمانهای خیریه مجاز نخواهند بود از محل کمکهای دولت (خواه برای ایجاد و خواه‌نگهداری) اقدام به تأسیس بیمارستان نمایند. البته بیمارستانهای نیمه‌تمام سازمانهای خیریه تکمیل خواهد شد.
هدف ها و برنامه های مشخص
هدفها و برنامه‌های مشخص در برنامه پنجم هفت برنامه عمده به شرح زیر در زمینه بهداشت تنظیم شده است:
- الف - تحدید موالید.
- ب - خدمات بهداشتی.
- پ - خدمات درمانی.
- ت - خدمات درمانی - بهداشتی روستایی.
- ث - بهبود تغذیه.
- ج - آموزش کادر فنی.
- چ - تحقیقات و بررسیهای بهداشتی.
برنامه تحدید موالید
برنامه تحدید موالید - میزان افزایش سالیانه جمعیت کشور اینک حدود ۳,۱ درصد می‌باشد و ایران از این نظر در ردیف کشورهایی است که‌بیشترین میزان افزایش جمعیت را دارد.
برای تحقق هدفهای اقتصادی و اجتماعی کشور به اجرای برنامه کنترل موالید اولویت تام داده شده است، به خصوص به این جهت نیز که نرخ مرگ و‌میر به علت بهبود شرایط زیست تدریجاً کاهش می‌یابد.
چون کاهش میزان موالید تابع عوامل مختلف اجتماعی و فنی است، لذا با توجه به ضوابط موجود اقدام لازم برای حداکثر تقلیل موالید به عمل خواهد‌آمد به نحوی که میزان رشد سالانه جمعیت در آینده به ۱ درصد برسد.
برای وصول به هدف مزبور و با توجه به پیش‌بینی حداکثر متقاضیان این خدمات، کاهش نرخ موالید طی برنامه پنجم معادل ۷ در هزار پیش‌بینی گردیده‌است (کاهش از ۴۷ به ۴۰ در هزار) و در این صورت با در نظر گرفتن پیش‌بینی کاهش نرخ مرگ و میر از 16 به 14 در هزار میزان افزایش جمعیت در پایان‌برنامه پنجم ۲,۶ درصد خواهد بود، تحقق این هدف مستلزم افزایش پوشش مؤثر از ۶ درصد به ۲۰ درصد زنان در شرایط باروری است، شبکه بهداشتی‌کشور طی برنامه پنجم به نحوی توسعه خواهد یافت که بتواند هدفهای فوق را عملی سازد.
برنامه خدمات بهداشتی
برنامه خدمات بهداشتی - چون ارتقاء سلامتی جسمی و روانی جامعه از طریق پیشگیری، عملی‌تر و از نظر اقتصادی موجه‌تر از درمان است‌لذا با توجه به حداکثر امکان فنی و اجرایی، هدفهای این برنامه به شرح زیر پیش‌بینی گردیده است.
- - کنترل کلیه بیماریهای واگیر که پیشگیری آن از طریق مصونسازی متداول است. حجم و میزان پوشش برنامه برابر جدول شماره ۱ خواهد بود.
- - کاهش میزان شیوع سایر بیماریهای واگیر مانند تراخم، آمیزشی، جذام، تب مالت و غیره به نسبت ۳۰ درصد.
- - توسعه بهداشت مادران و کودکان، بهداشت مدارس، بهداشت حرفه‌ای، بهداشت روانی، بهداشت دهان و دندان.
- - کنترل بهداشت محیط، مواد غذایی، دارویی، آرایشی.
هدفهای فوق و همچنین اجرای برنامه تحدید موالید به وسیله شبکه بهداشتی مشتمل بر ۱۰۵۰ مرکز بهداشت اصلی و فرعی در شهرها و ۱۷۰۰ مرکز‌درمانی بهداشتی در روستاها انجام می‌پذیرد و توسعه برنامه شامل ایجاد ۷۰ مرکز بهداشت اصلی و ۳۴۰ مرکز فرعی در شهرها و ۶۰۰ مرکز مختلط در‌روستاها می‌باشد.
برنامه خدمات درمانی
برنامه خدمات درمانی - تعداد تختهای بیمارستانی و آسایشگاهی برای هر ده هزار نفر جمعیت در پایان برنامه چهارم ۱۳,۶ می‌باشد.
جدول: دوره ۲۳ - جلد ۸ - صفحه ۴۵۷۵
با توجه به محدودیت تأمین نیروی انسانی پزشکی، ارتقاء ۳۵ درصد در میزان فوق و رسیدن به ۱۸,۴ تخت برای هر ده هزار نفر جمعیت، هدف‌پیش‌بینی شده برنامه می‌باشد. رسیدن به هدف فوق مستلزم افزایش تعداد ۲۴ هزار تخت بیمارستانی است که ۲۷۰۰ تخت مربوط به جمعیت شیر و‌خورشید سرخ ایران، ۱۵۰۰ تخت بیمارستانی آموزشی و ۱۰۸۰۰ تخت متعلق به سایر سازمانهای وابسته به بخش عمومی بوده و ۷ هزار تخت از طریق‌اعطای وام به بخش خصوصی ایجاد می‌گردد. به علاوه پیش‌بینی می‌شود که دو هزار تخت دیگر به وسیله بخش خصوصی بدون استفاده از وام تأسیس‌گردد.
- - با تحقق هدفهای فوق، در پایان برنامه پنجم ۶۶ هزار تخت وجود خواهد داشت که توزیع آن از نظر وابستگی سازمانی به شرح زیر خواهد بود:
- - بیمارستانهای وابسته به بخش خصوصی به ظرفیت ۱۵ هزار تخت که حدود 23 درصد تختهای بیمارستانی است.
- - بیمارستانهای وابسته به بیمه‌های اجتماعی و سایر مؤسسات معادل شش هزار تخت که ده درصد کل تختها را شامل می‌شود.
بهداشت روستایی
برنامه خدمات درمانی - بهداشتی روستایی - بهبود کیفی و کمی خدمات درمانی و بهداشتی روستاها، یکی دیگر از هدفهای عمده برنامه‌بهداشت می‌باشد. بدین منظور با افزایش ۶۰۰ مرکز مختلط درمانی بهداشتی جدید در حوزه‌های عمرانی روستا، شبکه‌ای مشتمل بر ۱۴۰۰ مرکز مختلط و ۳۰۰ گروه سپاه بهداشت به وجود خواهد آمد که هر واحد ۴ وظیفه درمان سرپایی، مصونسازی، تحدید موالید و بهبود تغذیه را در سطح روستاها‌عهده‌دار خواهد بود.
برنامه بهبود تغذیه عمومی
برنامه بهبود تغذیه عمومی: بهبود تغذیه عمومی از دید دراز مدت، تابع سیاستهای عمرانی به خصوص ازدیاد درآمد خانوارهای کم درآمد تأمین‌مواد غذایی لازم، حمایت از قیمت مواد غذایی به ویژه گندم و نان به نفع تولیدکننده و مصرف‌کننده می‌باشد. ولی از آنجایی که تحقق این هدفها مستلزم‌زمان طولانی است، لذا اجرای برنامه تغذیه‌ای در برنامه پنجم پیش‌بینی گردیده است. خطوط اصلی برنامه مستقیم تغذیه‌ای طی برنامه پنجم به قرار زیر می‌باشد:
- - افزایش مصرف نان به منظور تأمین کالری و پروتئین برای کلیه گروه‌های سنی به استثنای کودکان زیر سه سال.
- - افزودن ویتامینهای آ، ب ۲ و در صورت امکان ویتامین c به نان.
- - بررسی امکان افزودن آهن به نان برای جبران کم‌خونی و افزودن ید به نمک طعام برای پیشگیری از بیماریهای گواتر.
- - برقرار نمودن خدمات تغذیه‌ای در قالب شبکه بهداشتی به منظور کنترل سوء تغذیه کودکان کمتر از سه سال.
- - تغذیه کمکی دانش‌آموزان، مادران، کارگران.
- - گسترش ظرفیت اجرایی در برنامه‌ریزی، تحقق و تأمین نیروی انسانی لازم.
هدفهای مشخص تغذیه در برنامه پنجم به شرح زیر می‌باشد:
- - تغذیه کودکان کمتر از سه سال.
درمان و توان‌بخشی کودکان مبتلاء به سوء تغذیه شدید توسط مؤسسات درمانی واجد شرایط که در سال آخر برنامه 15 هزار کودک را در بر می‌گیرد.توان‌بخشی کودکان مبتلاء به سوء تغذیه خفیف توسط ۱۰۰مرکز توان‌بخشی که در پایان برنامه شامل ۵۰ هزار کودک می‌گردد.
جبران کمبود غذایی کودکان نیازمند گروه سنی مربوطه از طریق شبکه بهداشت مادر و کودک با استفاده از غذای مخصوص کودک و غذای مناسب‌تهیه شده از امکانات غذایی خانوار. پوشش این فعالیت در پایان برنامه به ۳۰ درصد در جامعه شهری و ۱۰ درصد در جامعه روستایی خواهد رسید.
- - تغذیه کودکان ۳ تا ۵ سال.
تأمین کمکهای غذایی برای کلیه کودکان کودکستانی روستاها (۱۳۸ هزار نفر در پایان برنامه پنجم) و کودکان نیازمند کودکستانی شهری (۲۲۰ هزار نفر در‌پایان برنامه).
- - تغذیه گروه کودکان دبستانی.
کمک غذایی به این گروه از کودکان در پایان برنامه پنجم به پوشش ۴۸۰ هزار کودک در جامعه شهری و یک میلیون نفر در روستا خواهد رسید.
- - تغذیه سایر گروه‌های آسیب‌پذیر.
تغذیه زنان باردار و شیرده که مهمترین گروه آسیب‌پذیر در بین بالغین می‌باشند از طریق مراکز بهداشت مادر و کودک انجام می‌گیرد که پوشش آن در پایان‌برنامه پنجم به ۳۰ درصد در شهر و ۱۰ درصد در روستا خواهد رسید. تأمین کمبود ویتامینهای ضروری با غنی کردن آرد در کارخانه‌های آردسازی بزرگ‌به طور نسبی انجام می‌گیرد.
- - آموزش عمومی تغذیه.
آموزش اصول تغذیه صحیح و حداکثر استفاده از امکانات غذایی خانوار و منطقه و توجه دقیق به فرهنگ و رسوم محلی در قالب یک برنامه کلی‌آموزش توسط وزارت بهداری تنظیم و به صورت آموزش مستقیم چهره به چهره و حداکثر بهره‌برداری از وسائل روابط جمعی به عمل خواهد آمد.
برنامه آموزش کادر فنی
برنامه آموزش کادر فنی: به منظور تأمین نیازهای نیروی انسانی پزشکی، هدفهای زیر در برنامه پنجم پیش‌بینی شده است:
- - تأسیس دو دانشکده پزشکی، سه آموزشگاه کمک پزشکی، ۳۶ آموزشگاه کادر پرستاری، ۹ آموزشگاه مامایی و مامایی روستایی، ۳۵ آموزشگاه‌تربیت تکنیسین و کمک تکنیسین آموزشگاه، رادیولوژی، داروسازی و مهندسی بهداشت و ۳ آموزشگاه تربیت کارشناسان برنامه‌ریزی، مدیریت، تغذیه،خدمات تغذیه‌ای و رژیم درمانی.
برنامه تحقیقات و بررسیهای بهداشتی
برنامه تحقیقات و بررسیهای بهداشتی: تحقیقات و بررسیهای لازم به منظور شناسایی و مشکلات بهداشتی و یافتن راه‌حلهای مناسب و‌بالاخره ارتقاء دانش بهداشتی هدف مشخص برنامه می‌باشد و برای تحقق این هدف اجرای تحقیقات زیر در برنامه پیش‌بینی شده است:
- - تحقیق در زمینه برنامه تحدید موالید به منظور یافتن بهترین روش پیشگیری از موالید ناخواسته در ایران و ارائه بهترین روش ثبت وقایع حیاتی.
- - تحقیق و بررسی در زمینه تعیین میزانهای نرخ مرگ و میر اختصاصی و چگونگی کارآیی تسهیلات بهداشتی و درمانی و بالاخره تعیین مسائل‌بهداشت محیط.
- - تحقیق در مورد بیماریهای بومی، تهیه واکسن و مواد بیولوژیک مورد نیاز.
- - تحقیق در مورد بیماریهای سرطان - قلب و عروق.
- - تحقیق بالینی بیماریهای واگیر.
- - تحقیق و بررسی در زمینه برنامه و سیاست درمانی و بهداشتی دراز مدت کشور.
- - تحقیق و بررسی برای یافتن بهترین روش آموزش پزشکی و کارکنان وابسته.
- - تحقیقات گوناگون در مورد غذا و تغذیه.
سرمایه گذاری و اعتبارات عمرانی
کل اعتبارات بهداشت، درمان، تغذیه و تحدید موالید بالغ بر ۱۱۶،۵ میلیارد ریال است که ۵۲ میلیارد ریال آن از محل بودجه عمرانی تأمین خواهد شد.
جدول شماره ۲ کل اعتبارات و جدول شماره ۳ سرمایه‌گذاری ثابت در بهداشت و درمان، تغذیه و تحدید موالید را طی برنامه پنجم نشان می‌دهد.
>جدول: دوره ۲۳ - جلد ۸ - صفحه ۴۵۸۱