بازدیدهای داخلی رضا شاه پهلوی
| رضا شاه پهلوی - دیدار رسمی سران دیگر کشورها از ایران | اعلیحضرت همایون رضا شاه پهلوی | یک پارچگی کشور ایران از سوی رضا خان سردار سپه وزیرجنگ |
* ۳۰ مهر ماه ۱۳۰۵ اعلیحضرت رضا شاه به همراهی والاحضرت ولیعهد محمدرضا پهلوی برای بازدید از برنامه‌های عمرانی مازندران رهسپار آن استان شدند.
* ۲۴ اسفند ماه ۱۳۰۵ - ۱۲ فروردین ماه ۱۳۰۶ اعلیحضرت رضا شاه پهلوی بازدید هفده روزه‌ای از شهرهای قم، اراک، ملایر، بروجرد، خرم آباد، کرمانشاه، کردستان، همدان و قزوین برای آگاهی از چگونگی زندگی مردم و وضع این شهرها کردند.
* ۶ شهریور ماه ۱۳۰۶ - ۳ مهر ماه ۱۳۰۶ اعلیحضرت رضا شاه پهلوی برای بازدید چهار هفته‌ای از آذربایجان به آن استان روانه شدند. ۹ شهریور ماه اعلیحضرت از بخش‌های گوناگون شهر تبریز دیدن کردند و هنگام بازدید از کارخانه کبریت سازی تبریز، کارگران کارخانه یک قوطی کبریت طلا به معظم له پیشکش کردند. ۲۹ شهریور ماه اعلیحضرت پس از دیدار از شهرهای مراغه و ساوجبلاغ، ارومیه، خوی و مرند به تبریز بازگشتند. ۲ مهر ماه اعلیحضرت رضا شاه پهلوی به هنگام ورود به قزوین از سوی والاحضرت ولیعهد و وزیر دربار و دیگر بزرگان مورد پیشباز قرارگرفتند.
* ۱۶ مهر ماه ۱۳۰۸ اعلیحضرت همایونی برای بازدید از راه قزوین رهسپار همدان شدند و به کرمانشاه و سنندج رفتند. در ادامه این سفر اعلیحضرت از ساوجبلاغ رهسپار تبریز خواهند شد. اعلیحضرت همایونی پس از بازدید از غرب کشور و آذربایجان به گیلان خواهند رفت تا در ترکمن صحرا در مسابقه اسب دوانی در استرآباد باشند. روز سه شنبه ۱۷ مهر ماه نزدیک به نیمروز موکب همایونی وارد قزوین شد و اعلیحضرت در ساختمان لاله‌زار فرود آمدند. در دو فرسخی رییس‌های اداره‌ها و ارجمندان قزوین در شریف آباد به پیشباز آمده بودند. اعلیحضرت رضا شاه بزرگ از خیابان‌های نوین و برخی بخش‌های شهر قزوین و هم چنین از ساختمان سد قزوین بازدید کردند و دستورهایی فرمودند. ساعت ۱۶ اعلیحضرت و همراهان به کارخانه نخ ریسی حاجی رحیم آقا قزوینی تشریف فرما شدند. به آگاهی اعلیحضرت رسانده شد بازده این کارخانه روزی سه خروار پشم کرکی از نمره ۱ تا نمره ۲۰ که با کالا از منچستر و چک اسلواکی برابری می‌کند، در بازارهای کشور به فروش می‌رسد و جایگزین واردات این کالا شده است. در بخش قالی بافی، ریسمان پنبه از روی ویژگی‌های آن شهر و یا روستا و بر روی سپارش فراهم می‌شود. و برای پارچه بافی از دو سال پیش، نخ تولید می‌شود که یکی از پایه‌های کارخانه نخ ریسی است. اعلیحضرت همایون پس از نوشیدن چای در کارخانه دستور دادند که یک نشان افتخار به مدیران کارخانه فرستاده شود.
ساعت ۱۶ موکب شاهنشاهی و همراهان از قزوین راهی همدان شد. اهالی قزوین در خیابان‌ها ایستاده بودند و با فریادهای "زنده باد اعلیحضرت پهلوی" و هلهله شادمانی می‌کردند. موکب شاهنشاهی سپس یک ساعت پیش از نیمروز وارد آوج شد. رضا شاه بزرگ نهار را در میان راه خوردند و نزدیکی‌های غروب وارد همدان شدند و با پیش باز مردم روبرو شدند. شاهنشاه رضا شاه بزرگ شب را در همدان ماندند. ۱۸ مهر ماه موکب شاهنشاهی و همراهان از همدان راهی کرمانشاه شدند، و در میان راه وارد کنگاور گردید و ناهار را آنجا نوش جان کردند. در روز ۲۰ مهر ماه اعلیحضرت همایونی از کرمانشاه رهسپار شاه‌آباد غرب شدند و شب را در این شهر به سر آوردند. ۲۱ مهر ماه اعلیحضرت رضا شاه بزرگ و همراهان از شاه آباد غرب روانه کرمانشاه شدند و ساعت ۱۷ پس از نیمروز از راه روانسر وارد سنندج شدند و در خارج شهر فرود آمدند. بیک زادگان و اهالی و بخشی از قشون بیرون از شهر به پیشباز آمده بودند. پس از گذر از برابر نظامیان و رییس‌های عشایر، شاهنشاه به چادر رییس‌های اداره‌های دولتی و کارمندان دولت رسیدند و پس از آن دستاربندان و بزرگان شهر بودند که در برابر چادر ویژه شان ایستاده بودند. امام جمعه بیاناتی ایراد کرد. اعلیحضرت همایون رضا شاه پهلوی در برابر ستون‌های دانش‌آموزان درنگ فرمودند، بیش از ۴۰۰ تن دانش‌آموز، همه با پوشاک همسان و هر یک با پرچم ایران در دست و حمایل بر دوش به فرم بسیار جالبی ردیف ایستاده بودند و در جلوی همه آنها پرچم اداره معارف قرار داشت. پس از اجرای آیین پرچم از سوی دانش‌آموزان، اعلیحضرت همایونی از آقای احمد نیک پی و آقای ادیب السلطانی رییس معارف، درباره چگونگی و سر و سامان دبستان‌ها و دبیرستان‌ها و شمار آن پرسش نمودند. اعلیحضرت با دیدن بچه‌های ایران در یونیفورم دانش‌آموزی بسیار شادمان شدند. سپس درباره ورزش و شمار پیشاهنگان پرسش کردند. در این هنگام دانش آموزان پیشاهنگ از رده بیرون آمدند. اعلیحضرت از دیدن یونیفورم و نشان آنان بسیار خرسند شدند. پیشاهنگی کردستان زیر سرپرستی عبدالحمید معرفت اداره می‌شد. یکی از پیشاهنگان نوشتاری در خوش آمد به شاهنشاه را خواند:
- شاهنشاه، پدر محبوب تاجدار دومین روز پیروزی است که آفتاب سعادت بر خطه غرب پرتو افکن شده جامعه معارف این صفحه عموما عسمت محصلین کردستان خصوصا به آمال دیرینه خویش نایل می‌آیند در این روز خجسته مباهات می‌کنیم که به افتخار تقدیم و تبریک قدوم و تشرف به زیارت خاک پای شاهنشاهی سرافراز آمده افتخار می‌کنیم تبریکات مخصوصه و عرض جان نثاری ما را اصغا و به لطف ملوکانه قبول فرمایند اعلیحضرت قدر قدرت همایونی زنده باد - پرچم شیر و خورشید مملکت باستانی پاینده باد.
اعلیحضرت همایونی چون پدری مهربان همه دانش آموزان را تک به تک با شکیبایی مورد مهربانی قراردادند. در این هنگام در میان هلهله و شادی و هورای دانش آموزان و کف زدن اهالی، اعلیحضرت و همراهان با خودرو ویژه وارد شهر شدند و در خانه آصف اعظم فرود آمدند. اعلیحضرت و همراهان شب را در سنندج ماندند.
روز ۲۳ مهر ماه موکب اعلیحضرت با همراهان ساعت ۸ راه سقز را در پیش گرفتند، شماری از بزرگان شهر تا دو فرسخی به پسواز موکب همایونی رفتند، و در دو فرسخی سقز بزرگان شهر چادر زدند و چشم به راه رسیدن اعلیحضرت و همراهان نشستند. مردم کردستان از بازدید اعلیحضرت همایونی از استان کردستان بسیار خرسند و سپاسگزار می‌باشند. پس از بازدید از سقز اعلیحضرت همایونی رهسپار ساوجبلاغ شدند. روز چهارشنبه ۲۴ مهرماه اعلیحضرت همایونی وارد ساوجبلاغ شدند و بزرگان ساوجبلاغ به پیشگاه شاهانه بار یافتند. روز پنجشنبه ۲۵ مهر ماه به بازدید از ساوجبلاغ و سازندگی‌ها در این شهر و پیرامون آن گذشت. روز آدینه ۲۶ مهر ماه موکب اعلیحضرت و همراهان از راه سلدوزو وارد رضاییه شدند و با پیشباز شایان از سوی مردم رضاییه روبرو شدند و چند روزی در رضاییه ماندند و از وزارتخانه‌ها و شهربانی و نظامیه بازدید فرمودند. روز ۳۰ مهر ماه اعلیحضرت رضا شاه بزرگ و همراهان وارد تبریز شدند و در ساختمان عالی قاپو فرود آمدند. نمایندگان مجلس شورای ملی بسیاری از بزرگان و محترمین به پیشگاه شاهانه باریافتند. سپس اعلیحضرت از نظامیه بازدید کردند. روز چهارشنبه ۱ آبان ماه اعلیحضرت همایونی از بخش‌هایی که از سیل آسیب دیده بودند بازدید کردند و دستوراتی برای ساختن سدها و بازسازی تبریز دادند. هم چنین اعلیحضرت از بیمارستان شیر و خورشید سرخ بازدید فرمودند و از همه بخش‌های آن دیدن کردند. دستورهای شاهانه درباره بهبودی چگونگی بیمارستان به دکتر امیراعلم داده شد. سپس شاهنشاه به میدان مشق رفتند و بخش قشونی را که برای سان آماده شدند بودند را بازدید و بررسی کردند. به هنگام ایوار (عصر) نخست رییس‌های اداره‌های نظامیه به پیشگاه شاهنشاه بار یافتند و بیش از چهل و پنج دقیقه درباره پیشرفت و بهبود و از میان برداشتن کمبودها شاهنشاه دستوراتی دادند و به ویژه فرمودند:
- ...هر یک از روسای ادارات نباید قانع شوند به این که خودش وظایف را انجام داده بلکه باید مراقب باشد که اعضا و تابعین به طوری که منظور نظر ملوکانه است جدیت و خدمت به مملکت بنمایند و هر کدام غفلت نمایند به توسط وزارتخانه مربوطه خود سیاست او را فوری بخواهند و هر یک باید در نظر داشته باشند که در ادوار قدیم امرار معیشه و کسب و شغل غالبا به وسایل ناپسندیده بوده و دیگر محیط اجازه ادامه آن وضعیت را نمی‌دهد و بلکه هر مستخدم در ازای خدمت صادقانه معیشت خود را ادامه می‌دهد مخصوصا تاکید فرمودند که رییس هر اداره موظف است به نقاط تابعه خود رفته و سرکشی نماید....
اعلیحضرت همایون رضا شاه پهلوی هم چنین درباره بهبود و پیشرفت کشتی رانی و راه آهن جلفا دستورات نیازین را به رییس آن اداره دادند و برای به فرجام رساندن و بهبود پروژه‌های شهر دستورهای همایونی برای اجرا نوشته شد. پس از آن بزرگان و بازرگانان و پیشه‌وران شرف اندوز به پیشگاه همایونی شرف یاب شدند. اعلیحضرت در بیانات خود درباره پیشرفت‌های اقتصادی و اجتماعی گفتند. روز پنجشنبه ۲ آبان ماه اعلیحضرت و همراهان ساعت ۷ بامداد به سوی اردبیل روانه شدند. والی ایالت و فرمانده قشونی نیز در رکاب همایونی به راه افتادند و پروانه خواستند که تا اردبیل و جاهای دیگر همراه موکب شاهنشاهی باشند. آیین پسواز شایانی از سوی اهالی تبریز ، قشون و نظمیه انجام یافت. اعلیحضرت همایونی و همراهان در میان راه ناهار خوردند و پس از کوتاهی درنگ ساعت ۱۷ وارد اردبیل شدند. اعلیحضرت همایونی شب را در اردبیل ماندند و بامداد آدینه از اردبیل رهسپار آستارا شدند. نزدیک به ساعت ۱۷ مرکب همایونی و همراهان در میان هلهله اهالی که به پیشباز آمده بودند، وارد آستارا شد. روز شنبه ۴ آبان ماه ساعت ۸ بامداد اعلیحضرت همایونی آستارا را از راه کناره به سوی بندرپهلوی پشت سر نهادند. شاگردان دبستان‌ها و دبیرستان‌ها و ملایان و اهالی تا نیم فرسخی به پسواز موکب شاهانه و همراهان آمدند. مرکب شاهانه ساعت ۱۲ از آستارا به "گرگان رود" رسید و در جای پرآوازه "اتاق سرا" فرود آمد. اهالی از زن و مرد و کوچک و بزرگ و پیر و برنا از شهرک‌ها و روستاهای دور برای پیشواز اعلیحضرت همایونی آمده بودند. همه تپه‌های "توالش" را هلهه و فریادهای "زنده باد شهریار" فرا گرفته بود. اعلیحضرت رضا شاه بزرگ پس از خوردن ناهار دو ساعت در "اتاق سرا" درنگ کردند و با شادی و شور مردم خرسند شدند و سپس رهسپار بندرپهلوی گردیدند. شهرداری بندرپهلوی سرافرازی این پذیرایی را دارد. بندرپهلوی آذین بسته شده و اهالی با شادی چشم به راه ورود شاهنشاه ایران رضا شاه پهلوی در بیرون شهر و داخل شهر ایستاده‌اند. سرانجام موکب همایونی ساعت ۱۶ و سی دقیقه در میان شادی و هلهله اهالی وارد بندرپهلوی شد. اهالی و کودکان خردسال نیز با نهادن دسته‌های گل در برابر خودروی شاهنشاه و فریادهای "زنده باد شهریار" شور و حال شاه پرستانه خود را نشان می‌دادند. اعلیحضرت همایونی و همراهان به ساختمان بلدیه فرود آمدند و شماری از بزرگان شهر به پیشگاه شاهنشاه بار یافتند. روز ۵ آبان ماه اعلیحضرت از کارهای شهرداری و ساختمان‌ها و سد بندرپهلوی بازدید فرمودند. روز ۶ آبان ماه ساعت ۱۴ و چهل و پنج دقیقه مرکب اعلیحضرت همایونی از بندرپهلوی روانه رشت شد. مردم رشت از بامدادان در دو سوی خیابان‌ها با پرچم‌های سه رنگ شیر و خورشید نشان و دسته‌های گل ایستاده بودند. نظامیان و شاگردان دبستان‌ها و دبیرستان‌ها به فرم باشکوهی در خیابان پهلوی در جاهای ویژه‌ای که برایشان پیش‌بینی شده بود قرار گرفته بودند. نمایندگان اداره‌های دولت و ملایان و بزرگان شهر و بازرگانان تا سه فرسخی شهر برای پیشباز رفته بودند. مامورین پلیس در نگاهبانی نظم بسیار هشیار بودند. نزدیک ساعت ۱۶ موکب همایونی به سه فرسخی شهر جایی که پیشبازکنندگان چشم به راه ایستاده بودند رسیدند. پیشبازکنندگان از سوی آقای افشار حکمران گیلان به پیشگاه ملوکانه شناسانده شدند. اعلیحضرت همایونی رضا شاه بزرگ به همگان ابراز مهربانی فرمودند و سپس موکب همایونی و همگان روانه شهر شدند و ساعت ۱۷ به رشت وارد شدند. در درازای راه از سوی نظامیان آیین احترام نظامی به جای آورده شد. غریو "زنده باد اعلیحضرت همایونی" با افشاندن گل از سوی اهالی شهر را می‌لرزاند و بخش موزیک به نواختن سرود ملی ایران پرداخت. موکب شاهانه در میان هلهله و شادی اهالی رشت به اداره قشون رسید و اعلیحضرت همایون در آنجا فرود آمدند و شب را در شهر رشت ماندند.
از سوی دیگر والاحضرت محمدرضا پهلوی ولیعهد ایران از تهران رهسپار قزوین شدند. موکب ولیعهد روز ۶ آبان ماه ساعت ۱۷ و سی دقیقه وارد قزوین شد. رییس‌های اداره‌های دولتی و بزرگان تا دو فرسخی به پیشباز رفته بودند. همه اهالی در خیابان‌ها به هلهله و شادی پرداختند و غریو "زنده باد" خیابان‌ها را تکان می‌داد. والاحضرت ولیعهد و همراهان روز ۷ آبان ماه رهسپار رشت شدند تا به پدر تاجدار خود بپیوندند.
روز ۸ آبان ماه ساعاتی پس از نیمروز موکب اعلیحضرت همایون رضا شاه پهلوی روانه لاهیجان شد. ساعت چهار پس از نیمروز اعلیحضرت رضا شاه بزرگ و همراهان وارد لاهیجان شدند. بزرگان و رییس‌های اداره‌های دولتی و ملایان و شاگردان دبستان‌ها و دبیرستان‌ها با یونیفورم‌های یکسان و پرچم‌های سه رنگ شیر و خورشید تا دو فرسخی لاهیجان به پیشباز آمده بودند. در میان هلهله و غریو "زنده باد" مرکب شاهانه از میان پیشبازکنندگان گذر کرد و وارد لاهیجان شد. اعلیحضرت همایونی شب را در لاهیجان بسر بردند و در روز پنجشنبه ۹ آبان ماه ۱۳۰۸ ساعت هشت و نیم بامداد از میان "رودسر گذشت و ساعت ۹ بامداد روانه شهسوار گردید. موکب همایونی و همراهان در "آخوند محله" برای خوردن ناهار بازایستاد. پیشاهنگان مدرسه خرم‌آباد و رییس اداره‌های دولتی و بازرگانان و اهالی تا "آخوند محله" به پیشباز آمده بودند و مورد مهربانی رضا شاه بزرگ قرارگرفتند. به هنگام ایوار (عصر) موکب همایونی وارد شهسوار شد و سپس راهی "حبیب‌آباد" گردیدند. در همین روز ساعتی پیش از غروب موکب همایونی و همراهان وارد چالوس شد. اعلیحضرت در باغ چای درنگ فرمودند و به بازدید پلی که در آنجا ساخته شده بود رفتند. تاق نصرت باشکوهی که از سوی اهالی زده شده بود مورد توجه شاهانه قرارگرفت. پس از غروب شاهنشاه وارد "حبیب‌آباد" شدند و شب را در آنجا ماندند. بامداد آدینه ساعت ۱۰ مرکب همایونی راهی بارفروش (بابل ) و از آنجا به سوی "مشهدسر" روانه شد. وزیر دربار شاهنشاهی نیم ساعت پیش از ورود اعلیحضرت همایونی به "مشهدسر" رسیده بود و سپس به همراه جناب سرهنگ حکیمی فرمانده تیپ مستقل استرآباد به سوی رودبار بابل رفت. آقایان نمایندگان مجلس شورای ملی که پیشتر در برای ورود موکب شاهانه به مشهدسر آمده بودند به همه رییس‌های اداره‌های دولتی مازندران و نمایندگان خارجی و شاگردان دبستان‌ها و دبیرستان‌ها به این سوی پل آمده و چشم به راه رسیدن اعلیحضرت بودند. اعلیحضرت همایونی کنار پل پیاده شدند و با کرجی پست و تلگراف که آذین بسته شده بود به سوی دیگر رفتند و همه پیشبازکنندگان را مورد مهربانی قراردادند و رهسپار "بارفروش" شدند. در یک فرسخی شهر در "امیرکلا" بازرگانان، پیشه‌وران، بزرگان شهر و آخوندها نیز به پیشباز آمده بودند. ساعت ۱۷ و سی و دقیقه در میان هلهله و شادی اهالی، اعلیحضرت همایونی به باغ شاهپور که بسیار باشکوه آذین بسته شده بود، فرود آمدند و بزرگان و کارمندان دولت و دیگران به پیشگاه شاهانه بار یافتند. روز شنبه ۱۱ آبان ماه را اعلیحضرت و همراهان در "بارفروش" سپری کردند و به بازدید نوسازی‌های شهر پرداختند.
روز ۱۲ آبان ماه ۱۳۰۸ موکب همایونی و همراهان بامدادان ساعت هشت و سی دقیقه از بارفروش رهسپار ساری شدند. والاحضرت ولیعهد محمدرضا پهلوی نیز در شهر ساری به پدر پیوستند. بزرگان شهر، رییس اداره‌های دولتی، پیشاهنگان، بازرگانان، پیشه‌وران، و اهالی بارفروش پشت مرکب اعلیحضرت به راه افتادند. نزدیک به نیمروز اعلیحضرت رضا شاه پهلوی در "کیا کلا" فرود آمدند و ناهار را در جایگاه ویژه‌ای که آذین بسته شده بود با همراهان خوردند. نزدیک به غروب در میان هلهله و هورای اهالی که در بیرون شهر در برابر بیمارستان پهلوی چشم براه رسیدن اعلیحضرت همایونی بودند وارد ساری شد. اعلیحضرت همایون رضا شاه بزرگ در برابر بیمارستان پیاده شدند. در درازای خیابان پهلوی پیشاهنگان، بزرگان، بازرگانان، پیشه‌وران و اهالی شهر ایستاده و با فریاد "زنده باد اعلیحضرت" شهر ساری را به لرزه درآورده بودند. رضا شاه بزرگ از برابر پیشاهنگان که بسیار مورد توجه و مهربانی ایشان قرار گرفتند گذشتند و در اداره دولتی حکومتی فرود آمدند. اعلیحضرت به یاور ابوالفتح خان برزین مامور نظام وظیفه مهربانی کردند و دستور به گشایش سربازخانه در مازندران را دادند.
گشایش راه آهن شمال ۱۳ آبان ماه ۱۳۰۸
در روز دوشنبه ۱۳ آبان ماه ۱۳۰۸ اعلیحضرت همایونی و همراهان ساعت هفت و سی دقیقه بامداد ساری را پشت سر نهاده و در ایستگاه راه‌آهن در سر پل تجن فرود آمدند. حکمران و رییس اداره‌های دولتی نیز در رکاب همایونی بودند. شاهنشاه نخست به چادر ویژه‌ای که از سوی سندیکا برای پذیرایی برپا شده بود وارد شدند و پس از کوتاه زمانی درنگ به بازدید پل رود تجن که ساختمان آن به پایان رسیده بود رفتند. مهندس‌الدوله سپاهی بازرس سرپرستی و بازرس راه‌آهن به پرسش‌های شاهنشاه پاسخ گفت. اعلیحضرت رضا شاه بزرگ از همه بخش‌های راه‌آهن و ترن را بازدید فرمودند. سپس اعلیحضرت همایون رضا شاه و والاحضرت ولیعهد و وزیر دربار و پیشکار والاحضرت ولیعهد در کوپه ویژه ترن نشستند و همراهان نیز در ۴ کوپه دیگر جای گرفتند. ترن در ساعت هشت و نیم به سوی "بندر شاه" به راه افتاد. شماری از نمایندگان مجلس شورای ملی، سفیر ترکیه، و برخی از سفیرهای دولت‌های دیگر نیز در رکاب شاهانه بودند. فیلم‌هایی از رضا شاه بزرگ و ولیعهد و همراهان برداشته شد که شادمانی شاهنشاه ایران را در چهره ایشان نشان می‌دهد. راه‌آهن در ساعت ۱۰ و نیم وارد ایستگاه اشرف شد و از سوی کارمندان دولت و رییس اداره‌های دولتی و اهالی پیشباز باشکوهی انجام شد. در ایستگاه اشرف ترن ۵ دقیقه درنگ کرد. اعلیحضرت همایونی روی پله‌های ترن ایستادند و به پیشبازکنندگان مهربانی نمودند. ترن در میان هلهله "زنده باد" به سوی "بندر شاه" به راه افتاد. ساعت یک و نیم پس از نیمروز ترن به بندر شاه رسید و اعلیحضرت همایون و والاحضرت ولیعهد و همراهان از ترن پیاده شدند. شاهنشاه رضا شاه پهلوی از پل بازدید کردند و تا پایان پل زیر ساخت‌ها و روی ساخت‌های آن را بازرسی فرمودند. اعلیحضرت همایونی و همراهان پس از خوردن ناهار راهی "خواجه نفس" یکی از روستاهای ترکمن صحرا شدند. ساعت ۱۴ و سی دقیقه مرکب اعلیحضرت همایونی و همراهان وارد "خواجه نفس" شد. اهالی و دانش آموزان وکارکنان دولت پیشباز باشکوهی از اعلیحضرت رضاشاه پهلوی و همراهان کردند. سپس شاهنشاه ایران رهسپار "گمش تپه" شدند.
از هفته پیش از ورود اعلیحضرت رضا شاه بزرگ مردم بسیاری از پیرامون به "گمش تپه" آمدند و چشم به راه رسیدن شاهنشاه شان نشستند. ساعت ۱۵ روز ۱۳ آبان ماه در صحرا جمعیت موج می‌زد و رییس‌های ترکمن‌ها و بزرگان به پیشباز اعلیحضرت و والاحضرت ولیعهد و شماری از نمایندگان مجلس شورای ملی و سفیرهای دولت‌های خارجی آمدند. در میان غریو "زنده باد اعلیحضرت" و هلهله و شادمانی، رضا شاه بزرگ به میان مردم رفتند. شاگردان مدرسه‌ها در گذر راه همایونی ردیف ایستاده بودند. اعلیحضرت رضا شاه بزرگ شاگردان را مورد مهربانی قراردادند و از آنان درباره درس‌ها و آموزش پرسش‌هایی کردند. نزدیک به ۵ هزار تن برای پیشباز آمده بودند، رضا شاه بزرگ پیاده از میان مردم گذشتند و به سوی میدان اسب دوانی که در نزدیکی "گمش تپه" قرار داشت رفتند. میدان باشکوه اسب دوانی با درازا و پهنای یک فرسخ آذین بسته شده بود و پرچم‌های سه رنگ شیر و خورشید ایران در اهتزاز بودند. آلاچیق‌های آذین بسته ترکمن در هر گوشه‌ای برپا شده بود و تیپ مستقل شمال پذیرایی از میهمانان را فراهم ساخته بود. شمار بسیاری از ترکمن‌ها و غیرترکمن‌ها پیرامون میدان گرد آمده بودند، نزدیک به ساعت ۳ و نیم پس از نیمروز اعلیحضرت رضا شاه بزرگ و همراهان وارد میدان اسبدوانی شدند و در چادر ویژه فرود آمدند. پس از کوتاه زمانی با گرفتن پروانه از شاهنشاه، کودکان چابک سوار ترکمن با پوشاک سواری با روشی نوین دسته دسته به میدان آمدند و اسب دوانی آغاز شد. چابک سواران نمایش‌های شگفت‌انگیزی اجرا کردند. سپس مسابقه اسبدوانی آغاز شد و تا غروب به درازا کشید. چابک سواران مورد مهربانی ویژه اعلیحضرت همایونی قرار گرفتند. هر یک از چابک سواران پیشکش‌های ارزنده‌ای از اعلیحضرت همایونی دریافت کردند. پس از پایان اسبدوانی اعلیحضرت رضا شاه بزرگ و همراهان به گمش تپه بازگشتند. فریادهای "زنده باد اعلیحضرت همایونی" صحرا را فراگرفته بود و ترکمن‌ها برای نشان دادن احساس خود جانفشانی می‌کردند. برخی از رییس‌های ترکمن به پیشگاه شاهنشاه باریافتند. ۱۴ آبان ماه ۱۳۰۸ اعلیحضرت همایونی و همراهان ساعت ۸ و نیم بامداد از گمش تپه رهسپار بندر شاه شدند و پس از ناهار در ساعت ۱۴ و سی دقیقه سوار ترن شدند و راهی سازی شدند. در بازگشت اعلیحضرت به ساری حکمران و رییس اداره‌های دولتی و برای پیشباز سر پل تجن گردآمده بودند. ساعت ۱۷ ترن وارد ایستگاه شد و پس از کوتاه زمانی درنگ اعلیحضرت همایونی و والاحضرت ولیعهد و همراهان با خودرو وارد شهر ساری شدند. روز پسین اعلیحضرت و والاحضرت ولیعهد و همراهان ساعت ۷ بامداد رهسپار تهران شدند. ساعت ۱۵ موکب شاهانه وارد "زیرآب" شد و بدون درنگ به سوی فیروزکوه روانه شد. پس ار درنگی کوتاه در فیروزکوه موکب شاهانه از دماوند گذشت. روز ۱۵ آبان ماه نخست‌وزیر و گروهی از وزیران و رییس اداره‌ها به جاجرود رفتند تا پس از به همراه موکب شاهانه وارد تهران شوند.
۷ دی ماه ۱۳۰۸ اعلیحضرت همایون رضا شاه بزرگ برای گشودن راه آهن خوزستان رهسپار جنوب کشور شدند. سردار اسعد وزیر جنگ، حاج آقا رضا رفیع، دکتر امیراعلم پزشک ویژه شاهنشاه، امیرنظام رییس تشریفات سلطنتی، شکوه‌الملک رییس دفتر مخصوص، سرتیپ یزدان پناه رییس امنیه و گروهی از نمایندگان مجلس شورای ملی در رکاب اعلیحضرت بودند. نمایندگان در رکاب همایونی خلیل فهیمی، حسین موقر، احمد اعتبار، مهدوی (رییس التجار) عزیزالله فولادوند، امیر حسین ایلخان، جواد بوشهری، مرتضی قلی خان بیات، دیوان بیگی افخمی، اورنگ شیخ الملکی، محمود ناصری، پور محسن عراقی، خان محمد (سالار فاتح) بودند. اعلیحضرت همایونی نزدیک به ساعت ۱۸ روز ۸ دی ماه به شهر قم فرود آمدند. بزرگان شهر و رییس اداره‌های دولتی تا چند فرسخی به پیشواز آمده بودند. اعلیحضرت رضا شاه بزرگ و همراهان شب را در قم ماندند و روز ۹ دی ماه قم را پشت سر نهادند و روانه جنوب کشور شدند. موکب همایونی و همراهان روز ۱۰ دی ماه وارد ملایر و پس از خوردن ناهار در ملایر رهسپار بروجرد شد. بسیاری از رییس‌های اداره‌های دولتی، دانش‌آموزان، ملایان، بازرگان و بزرگان شهر و مردم در نیم فرسخی بروجرد چشم به راه ورود اعلیحضرت همایونی با هلهله و شادمانی و غریو "زنده باد شاهنشاه" به پیشواز مرکب شاهانه آمدند. اعلیحضرت همایونی پس از مهربانی به پیشوازکنندگان به ویژه به دانش آموزان از چگونگی درس خواندن دانش آموزان آگاه شدند و در میان هلهله مردم وارد بروجرد شدند و شب را در آنجا ماندند. روز ۱۱ دی ماه ساعت ۷ بامداد اعلیحضرت همایون رضا شاه پهلوی و همراهان روانه خرم‌آباد شدند و شب را در خرم‌آباد ماندند و بامداد روز ۱۲ دی ماه رهسپار دزفول شدند. شاهنشاه ایران برای اینکه از جاده‌ها و ساختمان‌های نوین راه لرستان بازدید نمایند، در درازای میان راه خرم آباد به دزفول ناهار خوردند و پس از نیمروز روانه دهکده "جایدر" در پلدختر در لرستان شدند و ساعت ۱۶ مرکب شاهانه با همراهان در جایدر فرود آمدند و شب را در آنجا ماندند.
گشایش راه آهن جنوب ۱۵ دی ماه ۱۳۰۸
اعلیحضرت همایونی رضا شاه بزرگ و همراهان ساعت ۷ بامداد روز ۱۳ دی ماه از جایدر رهسپار دزفول شدند و ساعت ۱۶ وارد صالح آباد، ایستگاه راه آهن دزفول به اهواز است در چادر ویژه‌ای که پیشتر برپا شده بود فرود آمدند و رییس اداره‌های دولتی و خان‌ها و شیخ‌ها که برای پیشباز در صالح آباد مورد مهربانی شاهانه قرارگرفتند و ساعت ۱۷ و ۱۵ دقیقه وارد دزفول شدند. روز ۱۵ دی ماه ۱۳۰۸ موکب همایونی از دزفول به صالح آباد دو فرسخی شهر اهواز که راه آهن جنوب تا آنجا کشیده شده است ساعت ۸ و نیم بامداد در چادر ویژه فرود آمد و اعلیحضرت شاهنشاه رییس اداره‌های استان خوزستان را به پیشگاه شاهانه پذیرفتند. رییس راه آهن نقشه راه را نشان اعلیحضرت رضا شاه بزرگ داد. سپس همه رییس‌های اداره‌های دولتی ناصری و دزفول و بازرگانان به پیشگاه شاهانه باریافتند و ساعت ۹ و نیم پس از خوردن چای و شیرینی در آیینی باشکوه اعلیحضرت همایون رضا شاه پهلوی با قیچی طلا نوار را پاره کردند و راه آهن جنوب را در میان هلهله و کف زدن‌ها گشودند. پس از آن با ترن ویژه به سوی شوش برای درنگی دو روزه به راه افتادند و پس از دو ساعت در میان هلهله و شادمانی مردم وارد شوش شدند. روز ۱۶ دی ماه اعلیحضرت شاهنشاه و همراهان ناهار را در شوش خوردند و از خرابه‌های شوش و برجای ماندنی‌های ایران باستان دیدن فرمودند. پس از دو روز در شوش مرکب شاهانه با تشریفات ویژه وارد اهواز (ناصری) شد و رییس اداره‌های دولتی و مردم و بزرگان کشوری و لشکری در ایستگاه راه آهن چشم به راه رسیدن شاهنشاه بودند. برای شرفیابی مردم به پیشگاه رضا شاه بزرگ زمانی داده شده بود و مردم گروه گروه به دیدار اعلیحضرت رضا شاه بزرگ شتافتند.
گشایش بندر شاهپور ۱۹ دی ماه ۱۳۰۸
روز پنجشنبه ۱۹ دی ماه اعلیحضرت شاهنشاه و همراهان با ترن ویژه از اهواز رهسپار بندر شاهپور شدند. در بندرشاهپور برای ورود رضا شاه بزرگ جایگاه ویژه‌ای تدارک دیده شده بود. با ورود اعلیحضرت رضا شاه بزرگ به بندر شاهپور گشایش بندر شاهپور انجام یافت . ساختمان بندر و اسکله بسیار مورد توجه شاهنشاه قرارگرفت. اعلیحضرت شب را در بندرشاهپور ماندند و روز آدینه ۲۰ دی ماه به اهواز بازگشتند. اعلیحضرت رضا شاه بزرگ چند روزی را در اهواز ماندند و از سازمان‌ها و بخش‌های راه‌آهن و به ویژه پل رودخانه کارون بازدید کردند. با توجه‌هایی که اعلیحضرت به بهبود وضع خوزستان فرمودند، در سراسر استان امنیت و آسایش برقرار است. رضا شاه بزرگ به ساختمان شهرداری در آن سوی رودخانه کارون که ساختمان‌های دولتی در آنجا بنا شده است فرود آمدند و این یکی از سرافرازی‌های اهالی خوزستان است. اعلیحضرت همایونی به وزارت فواید عامه دستور فرستادن دو مهندس کارشناس راه‌آهن را دادند تا پل روی رودخانه کارون ارزیابی شود و خود برای بررسی چگونگی راه‌آهن در اهواز ماندند. دو تن مهندس مستر کارل و پرویز میرزا پس از ورود به پیشگاه همایونی بار یافتند و سپس برای فراهم آوردن گزارسی رسا برای اعلیحضرت رضا شاه بزرگ درباره چگونگی پل راه آهن کارون و راه آهن جنوب به بازدید پل و دیگر بخش‌های راه آهن پرداختند.
بازدید اعلیحضرت همایونی از پالایشگاه نفت آبادان و موسسه‌های انگلو پرشن اویل کمپانی
کمپانی نفت انگلو پرشین برای ورود اعلیحضرت همایون و گشودن راه‌آهن جنوب دستمزد کارمندان ایرانی را ۵٪ افزود و دستمزد کارگران را از سه قران به چهار قران بالابرد.
۲۷ دی ماه ۱۳۰۸ اعلیحضرت همایونی وارد محمره (خرمشهر) شدند. ۲۸ دی ماه اعلیحضرت رضا شاه بزرگ برای بازدید از موسسه‌های کمپانی نفت جنوب و کارخانه‌های پالایش نفت وارد آبادان شدند. از سوی کمپانی نفت برای ورود شاهنشاه ایران آیین پذیرایی باشکوهی فراهم شده بود. شاهنشاه و همراهان پیش از نیمروز از بخش‌های مهم موسسه‌های انگلو پرشن اویل کمپانی و پالایشگاه نفت آبادان بازدید کردند. ناهار از سوی کمپانی در ساختمان کلوب انگلو پرشن اویل کمپانی سازمان داده شد و پس از خوردن ناهار بخش‌های دیگر کمپانی و پالایشگاه مورد بازدید اعلیحضرت رضا شاه بزرگ و همراهان قرار گرفت. انگلو پرشن اویل کمپانی همراهان اعلیحضرت را به بازدید از چاه‌های نفت و کارخانه‌های نفتی مسجد سلیمان فراخوانده بود ولی به سبب بارندگی‌های سیل‌آسا راه به مسجد سلیمان بسته شده بود و بازدید از مسجد سلیمان انجام نشد.
۱ بهمن ماه ۱۳۰۸ اعلیحضرت رضا شاه بزرگ با کشتی ویژه از خرمشهر وارد اهواز شدند. در همان دم که اعلیحضرت همایونی وارد کشتی شدند از توپ‌های همای و شاهین چندین تیز توپ شلیک شد. اعلیحضرت همایونی با پیشباز شایان مردم وارد اهواز (ناصری) شدند و در ساختمان کنار رود کارون فرود آمدند.
۵ بهمن ماه ۱۳۰۸ اعلیحضرت همایونی بازدید و بررسی‌ها در خوزستان به پایان رساندند و رهسپار پایتخت شدند. در روز ۵ بهمن ماه ساعت ۸ بامداد اعلیحضرت همایونی و همراهان رهسپار شوشتر شدند و شب را در آنجا ماندند. روز پسین سفر شاهانه به سوی دزفول دنباله یافت. اعلیحضرت رضا شاه بزرگ در ساعت ۱۱ در میان هلهله و شادمانی مردم و رییس اداره‌های دولتی و بازرگانان و بزرگان دزفول وارد شهر شدند و شب را در آنجا ماندند. به هنگام ورود شاهنشاه به دزفول تا یک فرسخی دزفول انبوهی از مردم، بزرگان شهر، بازرگانان، پیشه‌وران، آخوندها و رییس‌های اداره‌های دولتی به پیشباز شاهنشاه شتافتند. اعلیحضرت همایون در برابر رده‌های ارتش از خودرو پیاده شدند و سان دیدند، سپس به سوی پیشبازکنندگان رفتند و آنان را مورد مهربانی خویش قراردادند و پس از خوردن ناهار در خانه فرمانده قوای دزفول، شامگاه با همراهان به ایستگاه صالح آباد رفتند و شب را در آنجا بسر بردند. روز پسین بامداد ۷ بهمن ماه اعلیحضرت همایونی در ایستگاه صالح آباد دو فرسخی دزفول با ترن رهسپار خرم آباد شدند. ۸ بهمن ماه اعلیحضرت همایونی وارد بروجرد شدند و بامداد ۹ بهمن ماه بروجرد را پشت سر نهادند و ناهار را در "توره" شهری در جنوب غربی اراک خوردند و ساعت ۱۵ وارد اراک شدند. روز ۱۰ بهمن ماه موکب همایونی در ساعت ۸ بامداد از اراک رهسپار قم شد و ناهار میان راه اراک و قم خورده شد. ساعت ۱۴ موکب همایونی و همراهان از قم روانه تهران شدند. ۱۲ بهمن ماه موکب همایونی نزدیک به ساعت ۱۸ به تهران و کاخ رسید. نخست‌وزیر و وزیران که در کاخ گردآمده بودند به پیشگاه شاهانه بار یافتند و گزارش کارهای کشور را به آگاهی اعلیحضرت رضا شاه بزرگ رساندند.
* ۲ آبان ماه ۱۳۱۱ اعلیحضرت رضا شاه بزرگ برای بازدید از استان‌های جنوب کشور رهسپار اسپهان شدند.
* ۷ آبان ماه ۱۳۱۱ اعلیحضرت همایون رضا شاه از کارخانه پارچه بافی کازرونی بازدید نمودند و به مدیر کارخانه فرمودند:
| « |
من همه گونه مساعدت و کمک برای پیشرفت این کارخانه خواهم کرد و شما نیز باید برای ترقی و توسعه این کارخانه کوشش کنید. |
» |
در این بازدید پارچه‌های پالتویی کارخانه کازرونی که برای قشون (ارتش شاهنشاهی) بافته شده بود بسیار مورد توجه قرارگرفت.
- ۱۵ آبان ماه ۱۳۱۱ اعلیحضرت رضا شاه پهلوی به تخت جمشید تشریف فرما شدند و به هنگام بازدید از برجای ماندنی‌های تاریخی تخت جمشید دستوراتی به کارگزاران و دست اندرکاران درباره نگهداری تاریخ کهن ایران از آسیب‌های طبیعی دادند. اعلیحضرت درباره سنگی که بر روی آن با خط میخی نوشته شده بود پرسش فرمودند و پروفسور هرتسفلد کارگزار کند و کاوهای تخت جمشید برگردان سنگ نبشته را به معظم له تقدیم کرد.
