ارتش شاهنشاهی ایران
| نیروهای مسلح شاهنشاهی ایران | اعلیحضرت همایون رضا شاه پهلوی | نیروی هوایی شاهنشاهی ایران |
فرمان روز ارتش ۱۸ دی ماه - اعلیحضرت محمدرضا شاه پهلوی آریامهر شاهنشاه ایران در روز ۱۸ دی ماه ۱۳۴۱ به مناسبت روز تاسیس ارتش شاهنشاهی، ۱۸ دی را روز ارتش خواندند.[۱]
- به مناسبت روز ۱۸ دی ماه که مصادف با روز تاسیس ارتش به دست توانای پدر تاجدار ما اعلیحضرت فقید شاهنشاه رضا شاه کبیر می‌باشد با صدور این فرمان درود بی پایان خود را به روان پاک آن سرباز فدایی راه میهن نثار، و یادآور می‌شویم که دوام و بقای هر قوم و ملتی بسته به میزان علاقه مندی و قداکاری آنها در راه ترقی و عظمت کشور خود می‌باشد و لازم می‌دانیم که نیات و علاقه خاصه خود را دایر بر نیرومندی ارتش و سایر قوای انتظامی که ضامن بقا و هستی مملکت است به کلیه افسران، درجه داران و افراد نیروهای مسلح کشور ابلاغ بداریم.
- ارتش ایران در سیر تکاملی خود به نسبت تحولات فعلی دنیا با فداکاری شما افسران، درجه داران و افراد موفقیت داشته و به فنون و رموز جنگی امروزه آشنا گردیده و رضامندی خاطر حاصل است
- آرزوی ما اینست که با تاییدات خداوند متعال و سعی کوشش کادر نیروهای مسلح توفیق بیشتری در راه عظمت و اعتلای میهن عزیز حاصل گردد.
بنیاد ارتش شاهنشاهی ایران - زمانی که رضا خان میرپنج وزیر جنگ شد، کنترل سه نیروی نظامی در ایران را در دست گرفت: الف - بریگاد قزاق ۷۸۵۶ که از آن ۳۰۲ افسر ایرانی، ۶۶ درجه دار و افسر جزء و ۳۷ افسر روسی ب - قراسواران ۸۴۰۰ ژاندارم، که از آن ۱۹۰ افسر ایرانی و ۲۲ افسر سوئدی ج - تفنگچیان جنوب [۲] دارای ۵۴۰۰ سرباز، ۱۹ افسر ایرانی، ۲۵۶ درجه دار و افسر جزء و ۱۴۷ افسر انگلیسی. رضا خان وزیر جنگ تفنگچیان جنوب را برچید. فراسوران ژاندارم با بریگاد قزاق را یکی کرد و همه افسران بیگانه را بیرون انداخت. در روز ۱۶ دی ماه ۱۳۰۰ ،[۳] رضا خان میرپنج، سردار سپه، فرمانده کل قوا و وزیر جنگ با تلاش‌های شبانه روزی بسیاری که انجام داد، توانست نیروهای نظامی ایران را به سی هزار تن برساند « حکم عمومی » شماره یک ارتشی که به جانش بسته بود را بدهد. حکم عمومی وابسته به دیگر تصمیم‌ها بود همانند قانون نظام وظیفه، ایجاد سیستم مالیاتی برای فراهم ساختن بودجه نظامی، سیستم مدرسه‌های نظامی برای آموزش سربازان و افسران، سیستم درمانی و بهداشتی برای ارتشیان، راه سازی کشور، بوجود آوردن سیستم ارتباطی کشور تلفن بی سیم ، سیستم اداری ارتش، ایجاد کارخانه اسلحه سازی برای ارتش، ایجاد فرهنگستان برای بیرون آوردن واژگان بیگانه از زبان پارسی و ... . با بنیاد نهادن ارتش نوین نخستین گام برای ساختن ایران نوین نهاده شد. پیش نیازهایی که برای داشتن یک ارتش پیروز در ایران می‌بایستی وجود داشته باشد در اجتماع ایران برای مردم ایران نیز وجود نداشت. بدین چم این حکم ، تنها حکم بنیاد نهادن ارتش نوین نبود، بلکه پایه‌های بنیاد ایران نوین شد. از زمان پیروزی انقلاب مشروطه بیش از سی و سه کابینه با سی و سه وزیر جنگ روی کار آمد و همه این وزیران در سازمان دادن ارتشی برای ایران شکست خوردند ولی رضا خان سردار سپه فرمانده کل قوا و وزیر جنگ این رویای دست نیافتنی برای ایرانیان را به واقعیت دگرگون ساخت.
- حکم عمومی شماره یک
- اجرای مواد ذیل را امر می‌دهم و باید فورا به موقع اجرا گذارده شود:
- ۱- در تعقیب عقاید و نظرات سابق خود، از این تاریخ کلمه « ژاندارم » و « قزاق » مطلقا ملغی و متروک خواهد بود و برای افراد نظام دولت علیه ایران بلااستثنا عنوان قشون را انتخاب و تصویب نموده، امر می‌دهم که عنوان مزبور را به رسمیت شناخته مارک نوشتجات و مراسلات دوایر قشونی را به عنوان فوق تبدیل نمایند.
- ۲- چون تشکیلات ارکان حرب کل قشون [ستاد ارتش] در درجه اول اهمیت است، لذا شاهزاده امان الله میرزا سرتیپ [سپهبد امان الله جهانبانی] ، فرمانده توپخانه که مراتب لیاقت خود را در انجام وظایف مرجوعه کاملا ابراز داشته، اجازه می‌دهم، فورا ارکان حرب کل قشون را از عناصر لایقی که قابل فیصله امور باشند تشکیل داده و به من معرفی نمایند.
- ۳- ریاست ارکان حرب کل قشون با شاهزاده امان الله میرزا و معاونت آن با سرهنگ حبیب الله خان شیبانی خواهد بود.
- ۴-نظر به این که رئوس مطالب قشونی با حضور صاحب منصبان ، متفقا باید مورد مطالعه و مشاوره واقع گردد، به سردار مقتدر حکم می‌کنم که صاحب منصبان ذیل را در تحت ریاست خود به رسمیت شناخته و وظایف راجع به این امر را مجموعا ایفا نمایند.
- هیات شورای قشونی: مدحت الممالک سردار، حاج میرزا محمد خان، معاون نظام، شاهزاده ناصرالدوله، محمدخان امیرپنجه، سرهنگ حصن الدوله، شاهزاد محمد حسین میرزا، سرهنگ علیخان، سرهنگ عزیز الله خان ، سرهنگ سالار نظام، نایب سرهنگ میرزا علیخان ریاضی
- ۵- تبدیل اسامی و لغات ذیل را به موجب این حکم متحدالمآل به تمام دوایر قشونی امر می‌دهم و باید فورا مورد تلفظ و اطلاق قراردهند:
- اسم عمومی: قشون
- اسم سرباز: نظامی
- به جای دیویزن: لشکر
- به جای بریگاد : تیپ
- به جای رژیمان: فوج
- به جای باطالیون: گردان
- به جای باطری: آتشبار
- به جای اسکادران: بهادران
- به جای مترالیوز: مسلسل
- اجرای مواد ذیل را امر می‌دهم و باید فورا به موقع اجرا گذارده شود:
- ۶- در این موقع که به حفظ تمرکز قشون امر داده شده، برای حفظ انتظامات قطعی داخله، نواحی ایران را بر پنج ناحیه تقسیم و به جهت هر ناحیه، یک لشکر تخصیص می‌دهیم که مراکز آنها عبارت از تهران، تبریز، مشهد، اصفهان و همدان خواهد بود و چون برای هر یک از مراکز نیز ارکان حرب جداگانه‌ای را امر به تشکیل داده‌ام، لذا شعبات جزء نواحی تمام مطالب خود را باید به ارکان حرب ناحیه خود اظهار و در مقام کسب تکلیف بر آیند. مجموعه ارکان حرب‌های جزء نیز به ارکان کل قشون طرف رجوع و مراجعه خواهند بود.
- ۷- ارکان حرب کل قشون باید، فورا وارد تشکیل ارکان حرب‌های مراکز قشونی شده و نتیجه اقدامات خود را به من راپورت دهند.[۴]
- ۸- مدلول اوامر فوق از امروز بلافاصله مجری خواهد بود.
- تشکیلات اداره ارکان حرب قشون من بعد، به طریق ذیل خواهد بود:
- الف - دایره آجودانی کل قشون که ریاست آن در عهده نایب سرهنگ علی خان ریاضی خواهد بود.
- ب - دایره دوم عملیات قشونی که ریاست آن با سرهنگ محمدحسین میرزا است.
- ج - دایره سوم مباشرت که رییس آن سردار منتخب است.
- د - دایره چهارم صحیحه قشون که رییس آن سردار امیراعلم خواهد بود.
- ه - دایره پنجم بیطاری قشون که رییس آن نایب سرهنگ مشیر اعلم است.
- روسای دوایر فوق مطابق دستورات علیحده که داده شده است، شعبات خود را به فوریت تشکیل خواهند نمود.
- و - سرهنگ عزیزالله خان به ریاست کل مدارس قشونی منصوب و به فوریت کلیه مدارس نظامی را متحدالشکل و در عمارت مسعودیه [۵] برقرار داشته، نظریات خود را راجع به تشکیلات جدید مدرسه راپورت خواهد نمود.
- طهران - مورجه جدی ۱۳۰۰ - وزیر جنگ و فرمانده کل قشون - رضا
در این زمان رضا خان وزیر جنگ در نخستین گام واژگان زبان بیگانه را به واژگان پارسی دگرگون کرد و بی درنگ فرماندهان لشکرهای پنج گانه برگزیده شدند. ۱- وزیر جنگ فرماندهی لشکر تهران ۲- سرلشکر اسماعیل امیرفضلی فرمانده لشکر شمال غرب (تبریز) ۳- سرلشکر خزاعی فرمانده لشکر شرق ( مشهد) ۴- سرلشکر محمود آیرم فرمانده لشکر جنوب (اصفهان) ۵- سرلشکر امیراحمدی فرمانده لشکر عرب (همدان)
سازمان نخستین ارتش ایران
وزارت جنگ
- کابینه
- شورای عالی قشون
- قست فرماندهی
- مدارس نظام
- تشکیل لشکرها
- اداره امنیه
کابینه و شورای قشون : کابینه وزارتی مخصوص وزیر و شورای عالی قشون در تحت ریاست عالیه وزیر جنگ (سردار سپه) و معاونت یک نفر از اعضا که به قرعه انتخاب می‌شوند.
قسمت فرماندهی : به طور کلی اداره ارتش با این قسمت بوده است زیرا همین قسمت بود که برای ترتیب و سازمان و نگاهداری پنج لشکر و یک تیپ مستقل ارتش معین و برقرارگردید که دارای چهار اداره می‌بود: الف) اداره ارکان حرب کل ب) اداره مالیه کل ج) اداره قورخانه د) اداره تلگراف بی سیم
- الف - ارکان حرب که ریاست آن با سرتیپ امان الله میرزا بود و دارای یک کابینه و هشت دایره بود:
- ۱- دایره تنظیمات کل دربرگیرنده سه شعبه: ۱- شعبه سجل احوال ۲- شعبه محاکمات ۳- شعبه سربازگیری
- ۲- دایره عملیات کل دربرگیرنده سه شعبه: ۱- شعبه تنسیقات ۲- شعبه نقشه برداری ۳- شعبه هواپیمایی
- ۳- دایره مباشرت کل دربرگیرنده هشت شعبه: ۱- شعبه تدارکات ۲- شعبه محاسبات ۳- شعبه تفتیش ۴- شعبه تلفنخانه ۵- شعبه مطبعه یا چاپخانه ۶- شعبه رنگرزی و رنگسازی (صباغی) ۷- شعبه صباغی ۸- شعبه چرم سازی ۸- شعبه مخازن اسلحه و مهمات قشون
- ۴- دایره صحیه کل
- ۵- دایره انطباعات دربرگیرنده سه شعبه: ۱- شعبه مجله ۲- شعبه دارالترجمه ۳- شعبه کتابخانه
- ۶- دایره بیطاری
- ۷- دایره موزیک
- ۸- دایره نقلیه کل قشون دربرگیرنده هفت شعبه: ۱- شعبه فنی ۲- شعبه مصادر کار ۳- شعبه ساختمان ۴- شعبه نعلبند ۵- شعبه ایلخی ۶- شعبه چراغ برق ۷- شعبه اسکورت عشایر
- ب - دومین قسمت اداره فرماندهی اداره مالیه کل بود که به ریاست سرهنگ علایی اداره شده و دو بخش شده بود:
- ۱- اداره مرکزی مالیه دربرگیرنده شش شعبه: ۱- شعبه دارالانشاء ۲- شعبه تفتیش محاسبات ۳- شعبه دفترداری کل ۴- صدور حواله جات ۵- شعبه کمیسیون تفتیش محاسبات معوقه ۶- شعبه اداره محاسبات کل
- ۲- خزانه داری کل دربرگیرنده سه شعبه: ۱- دفترداری ۲- ضبط اسناد ۳- تحویلخانه
- ج - سومین قسمت از اداره فرماندهی قورخانه بود که به ریاست نایب سرهنگ اسماعیل خان شفایی اداره می‌شد. از همان آغاز با بازدیدهای پیاپی و کوششی که رضا خان سردار سپه فرمانده کل قوا و وزیر جنگ قورخانه زیر دیدبانی رضا خان وزیر جنگ درآمد تا سرانجام قورخانه نوین و مدرنی همانند قورخانه‌های اروپا با همه اداره‌ها و سازمان‌های جنگی از سوی کارشناسان آلمانی ساخته شد:
- ۱- کارخانه بزرگ ماشین برای بازسازی (تعمیر) توپ و دیگر ابزار جنگی
- ۲- کارخانه تفنگ سازی برای ساختن تفنگ و مسلسل و بازسازی آنها
- ۳- کارخانه فشنگ سازی برای ساختن فشنگ‌های ارتش و نوار مسلسل
- ۴- کارخانه باروت کوبی برای درهم آمیختن باروت‌های نوین کم دود و شیمیایی
- ۵- کارخانه ریخته گری و آهن ذوب کنی و فولادسازی برای ساختن گلوله توپ همانند گرناد شربنل و نارنجک‌های دستی
- ۶- کارخانه ارابه سازی دربرگیرنده شعبه بازسازی خودرو - اره کشی - درودگری (نجاری) با ماشین - سراجی (چرمسازی) به روش نوین
- ۷- کارخانه نیروی الکتریک
- ۸- مدرسه فنی برای آموزش اسلحه سازان ورزیده و کارگر برای آتیه قورخانه
- ۹- محل تمرین و آزمون تیراندازی بر پایه استانداردهای اروپا برای آزمون تیراندازی تفنگ، مسلسل و توپ
- د- چهارمین قسمت اداره فرماندهی تلگراف و بی سیم - در این زمان هشت دستگاه تلگراف بی سیم خریداری شد. دو دستگاه آن در مرکز و شش دستگاه دیگر در مرکز لشکرها مشهد، بوشهر، کرمانشاهان، تبریز، کرمان، شیراز کارگذاشته شد.
مدرسه‌های نظام - سازماندهی مدرسه‌های نظام ۱- مدرسه ابتدایی ۲- مدرسه متوسطه ۳- صاحب منصبان ۴- مدرسه وکلای بیطاری ۵- مدرسه نیابت ۶- مدرسه صاحب منصبان بیطار - موزه قشون نیز به مدرسه واگذار شد.
تشکیل لشکرها در مرکز و شهرستان‌ها
- - لشکر ۱ - به فرماندهی سردار سپه در تهران سازمان داده شد و ریاست ستاد آن به سرهنگ دوم اسماعیل شفایی داده شد. سازمان لشکر ۱ بدین سان بود: ۱- تیپ تیرانداز گارد ۲- تیپ تیرانداز عراق (اراک) ۳- تیپ سوار گارد ۴- تیپ توپخانه ۵- بخش مستقل گیلان و تنکابن و بخش مازندران
- - لشکر ۲ شمال غرب - به فرماندهی سرلشکر اسماعیل فضلی در تبریز سازمان داده شد و ریاست ستاد آن به محمدحسین میرزا فیروز داده شد. سازمان لشکر ۲ دربرگیرنده: ۱- بریگاد مختلط قزاق ۲- تیپ مختلط (آتریاد) اردبیل ۳- هنگ ۱۴ ژاندارم تبریز ۴- باطالیون مستقل ۱۳ ژاندارمری زنجان
- - لشکر ۳ خراسان - به فرماندهی سرلشکر حسین خزاعی در مشهد سازمان یافت و ریاست ستاد آن به سرهنگ دوم محمدحسین میرزا جهانبانی سپرده شد. سازمان لشکر سه خراسان دربرگیرنده: ۱- قسمت مختلط (آتریاد) قزاق خراسان ۲- هنگ ۱۰ ژاندارم استرآباد ۳- هنگ سرباز سده و هنگ سرباز قاین و قسمت توپخانه سیستان
- - لشکر ۴ - به فرماندهی سرلشکر محمود آیرم در اصفهان (اسپهان) سازمان یافت و ریاست ستاد آن با سرهنگ حیدرقلی پسیان بود. سازمان لشکر چهار دربرگیرنده: ۱- قسمت مختلط (آترپاد) قزاق اصفهان ۲- هنگ شماره ۶ ژاندارم اصفهان ۳- باطالیون مستقل کاشان.
- - لشکر ۵ - به فرماندهی سرلشکر احمد امیراحمدی در همدان سازمان یافت و ریاست ستاد آن به سرهنگ عبدالرزاق افخمی داده شد. سازمان لشکر ۵ دربرگیرنده: ۱- آتریاد همدان و آتریاد قزاق بروجرد ۲- هنگ شماره یازده ژاندارم کردستان ۳- هنگ شماره دوازده کرمانشاهان ۴- هنگ شماره هفت عراق (اراک) ۵- هنگ شماره هشت ژاندارم بروجرد
بن مایه‌ها
- ↑ فرمان اعلیحضرت محمدرضا شاه پهلوی شاهنشاه ایران به مناسبت روز تاسیس ارتش شاهنشاهی ۱۸ دی ماه ۱۳۴۱
- ↑ South Persia Rifles
- ↑ در کتاب‌ها و منبع‌ها از ۱۶ دی ماه یاد شده است. این تفاوت دستاورد دگرگون کردن تاریخ قمری در آن زمان به تاریخ خورشیدی بوده است. روز بنیاد ارتش شاهنشاهی ۱۸ دی ماه می‌باشد.
- ↑ ارکان حرب کل قشون همان ستاد ارتش است.
- ↑ پارک ظل السلطان و سپس جایگاه وزارت آموزش و پرورش