ارتش شاهنشاهی ایران
| نیروی زمینی شاهنشاهی ایران | اعلیحضرت همایون رضا شاه پهلوی | نیروی هوایی شاهنشاهی ایران |
ارتش شاهنشاهی ایران - زمانی که رضا خان میرپنج وزیر جنگ شد، در این هنگام کنترل سه نیروی نظامی در ایران الف - بریگاد قزاق ۷۸۵۶ که از آن ۳۰۲ افسر ایرانی، ۶۶ درجه دار و افسر جزء و ۳۷ افسر روسی ب - قراسواران ۸۴۰۰ ژاندارم، که از آن ۱۹۰ افسر ایرانی و ۲۲ افسر سوئدی ج - تفنگچیان جنوب [۱] دارای ۵۴۰۰ سرباز، ۱۹ افسر ایرانی، ۲۵۶ درجه دار و افسر جزء و ۱۴۷ افسر انگلیسی را در دست گرفت. رضا خان وزیر جنگ تفنگچیان جنوب را برچید. فراسوران ژاندارم با بریگاد قزاق را یکی کرد و همه افسران بیگانه را بیرون انداخت. در روز ۱۶ دی ماه ۱۳۰۰ ، رضا خان میرپنج، سردار سپه، فرمانده کل قوا و وزیر جنگ با تلاش‌های شبانه روزی بسیاری که انجام داد، توانست نیروهای نظامی ایران را به سی هزار تن برساند « حکم عمومی » شماره یک ارتشی که به جانش بسته بود را بدهد. حکم عمومی وابسته به دیگر تصمیم ها بود همانند قانون نظام وظیفه، ایجاد سیستم مالیاتی برای فراهم ساختن بودجه نظامی، سیستم مدرسه های نظامی برای آموزش سربازان و افسران، سیستم درمانی و بهداشتی برای ارتشیان، راه سازی کشور، بوجود آوردن سیستم ارتباطی کشور تلفن بی سیم ، سیستم اداری ارتش، ایجاد کارخانه اسلحه سازی برای ارتش، ایجاد فرهنگستان برای بیرون آوردن واژگان بیگانه از زبان پارسی و ... . با بنیاد نهادن ارتش نوین نخستین گام برای ساختن ایران نوین نهاده شد. پیش نیازهایی که برای داشتن یک ارتش پیروز در ایران می بایستی وجود داشته باشد در اجتماع ایران برای مردم ایران نیز وجود نداشت. بدین چم این حکم ، تنها حکم بنیاد نهادن ارتش نوین نبود، بلکه پایه های بنیاد ایران نوین شد. از زمان پیروزی انقلاب مشروطه بیش از سی و سه کابینه با سی و سه وزیر جنگ روی کار آمد و همه این وزیران در سازمان دادن ارتشی برای ایران شکست خوردند ولی رضا خان سردار سپه فرمانده کل قوا و وزیر جنگ این رویای دست نیافتنی برای ایرانیان را به واقعیت دگرگون ساخت.
- حکم عمومی شماره یک
- اجرای مواد ذیل را امر می‌دهم و باید فورا به موقع اجرا گذارده شود:
- ۱- در تعقیب عقاید و نظرات سابق خود، از این تاریخ کلمه « ژاندارم » و « قزاق » مطلقا ملغی و متروک خواهد بود و برای افراد نظام دولت علیه ایران بلااستثنا عنوان قشون را انتخاب و تصویب نموده، امر می‌دهم که عنوان مزبور را به رسمیت شناخته مارک نوشتجات و مراسلات دوایر قشونی را به عنوان فوق تبدیل نمایند.
- ۲- چون تشکیلات ارکان حرب کل قشون [ستاد ارتش] در درجه اول اهمیت است، لذا شاهزاده امان الله میرزا سرتیپ [سپهبد امان الله جهانبانی] ، فرمانده توپخانه که مراتب لیاقت خود را در انجام وظایف مرجوعه کاملا ابراز داشته، اجازه می‌دهم، فورا ارکان حرب کل قشون را از عناصر لایقی که قابل فیصله امور باشند تشکیل داده و به من معرفی نمایند.
- ۳- ریاست ارکان حرب کل قشون با شاهزاده امان الله میرزا و معاونت آن با سرهنگ حبیب الله خان شیبانی خواهد بود.
- ۴-نظر به این که رئوس مطالب قشونی با حضور صاحب منصبان ، متفقا باید مورد مطالعه و مشاوره واقع گردد، به سردار مقتدر حکم می‌کنم که صاحب منصبان ذیل را در تحت ریاست خود به رسمیت شناخته و وظایف راجع به این امر را مجموعا ایفا نمایند.
- هیات شورای قشونی: مدحت الممالک سردار، حاج میرزا محمد خان، معاون نظام، شاهزاده ناصرالدوله، محمدخان امیرپنجه، سرهنگ حصن الدوله، شاهزاد محمد حسین میرزا، سرهنگ علیخان، سرهنگ عزیز الله خان ، سرهنگ سالار نظام، نایب سرهنگ میرزا علیخان ریاضی
- ۵- تبدیل اسامی و لغات ذیل را به موجب این حکم متحدالمآل به تمام دوایر قشونی امر می‌دهم و باید فورا مورد تلفظ و اطلاق قراردهند:
- اسم عمومی: قشون
- اسم سرباز: نظامی
- به جای دیویزن: لشکر
- به جای بریگاد : تیپ
- به جای رژیمان: فوج
- به جای باطالیون: گردان
- به جای باطری: آتشبار
- به جای اسکادران: بهادران
- به جای مترالیوز: مسلسل
- اجرای مواد ذیل را امر می‌دهم و باید فورا به موقع اجرا گذارده شود:
- ۶- در این موقع که به حفظ تمرکز قشون امر داده شده، برای حفظ انتظامات قطعی داخله، نواحی ایران را بر پنج ناحیه تقسیم و به جهت هر ناحیه، یک لشکر تخصیص می‌دهیم که مراکز آنها عبارت از تهران، تبریز، مشهد، اصفهان و همدان خواهد بود و چون برای هر یک از مراکز نیز ارکان حرب جداگانه‌ای را امر به تشکیل داده‌ام، لذا شعبات جزء نواحی تمام مطالب خود را باید به ارکان حرب ناحیه خود اظهار و در مقام کسب تکلیف بر آیند. مجموعه ارکان حرب‌های جزء نیز به ارکان کل قشون طرف رجوع و مراجعه خواهند بود.
- ۷- ارکان حرب کل قشون باید، فورا وارد تشکیل ارکان حرب‌های مراکز قشونی شده و نتیجه اقدامات خود را به من راپورت دهند.
- ۸- مدلول اوامر فوق از امروز بلافاصله مجری خواهد بود.
- تشکیلات اداره ارکان حرب قشون من بعد، به طریق ذیل خواهد بود:
- الف - دایره آجودانی کل قشون که ریاست آن در عهده نایب سرهنگ علی خان ریاضی خواهد بود.
- ب - دایره دوم عملیات قشونی که ریاست آن با سرهنگ محمدحسین میرزا است.
- ج - دایره سوم مباشرت که رییس آن سردار منتخب است.
- د - دایره چهارم صحیحه قشون که رییس آن سردار امیراعلم خواهد بود.
- ه - دایره پنجم بیطاری قشون که رییس آن نایب سرهنگ مشیر اعلم است.
- روسای دوایر فوق مطابق دستورات علیحده که داده شده است، شعبات خود را به فوریت تشکیل خواهند نمود.
- و - سرهنگ عزیزالله خان به ریاست کل مدارس قشونی منصوب و به فوریت کلیه مدارس نظامی را متحدالشکل و در عمارت مسعودیه [۲] برقرار داشته، نظریات خود را راجع به تشکیلات جدید مدرسه راپورت خواهد نمود.
- طهران - مورجه جدی ۱۳۰۰ - وزیر جنگ و فرمانده کل قشون - رضا
در این زمان رضا خان وزیر جنگ در نخستین گام واژگان زبان بیگانه را به واژگان پارسی دگرگون کرد و بی درنگ فرماندهان لشکرهای پنج گانه برگزیده شدند. ۱- وزیر جنگ فرماندهی لشکر تهران ۲- سرلشکر اسماعیل امیرفضلی فرمانده لشکر شمال غرب (تبریز) ۳- سرلشکر خزاعی فرمانده لشکر شرق ( مشهد) ۴- سرلشکر محمود آیرم فرمانده لشکر جنوب (اصفهان) ۵- سرلشکر امیراحمدی فرمانده لشکر عرب (همدان)